سال گذشته در چنین ایامی، مطلبی از قول وزیر راه و شهرسازی در رسانه‌ها منتشر شد که جای تأمل فراوان داشت. اینک با گذشت یک سال از آن جلسه معروف در اردبیل، می‌شود درباب آن مطلب بیشتر بحث نمود. ایشان در آن جلسه گفته‌بودند که با رایزنی‌های انجام‌شده با کشورهای همسایه نظیر عراق و سوریه، قرار است مسکن مهر در این مناطق با کمک متخصصان ایرانی ساخته‌شود.(۱)
وزیر راه و شهرسازی در مقام ارائه یک شاخص برای نشان دادن موفقیت طرح مسکن مهر، می‌گوید که بناست این تجربه موفق را به کشورهای دیگر هم انتقال بدهیم. در قدم اول این سؤال مطرح می‌شود که در یک سال گدشته چه قدم‌هایی برای این انتقال تجربه برداشته‌شده‌است. شاید بگویند اوضاع کشور سوریه مناسب نبوده‌است. در عراق چه وضعی حاکم بوده؟ آیا تجربه مسکن مهر به آن کشور صادر شده یا نه؟ به عبارت دیگر با گذشت یک سال از آن ایام می‌توان این ادعا را موردارزیابی قرار داد.
درحال‌حاضر، با گذشت چندین سال از آغاز تجربه مسکن مهر، قضاوت‌های بسیار متفاوتی درباره این طرح وجود دارد. منتقدان آن را تجربه‌ای ناموفق می‌دانند. و دولتی‌ها از موفقیت روزافزون آن سخن می‌گویند. بهترین نمونه برای این‌گونه بحث‌ها، اظهارنظر نایب رئیس مجلس در همایش انبوه‌سازان و پاسخ معاون وزارت راه و شهرسازی به وی است که در قالب بیانی احساسی ارائه شده‌است.
اما به نظر من مطلب بسیار اساسی‌تر و جدی‌تر از این‌گونه نقدها است.
وقتی از انتقال یک تجربه به کشوری دیگر سخن به میان می‌آید، همگان به یک فن‌آوری یا تجربه مدیریتی و سیاستگذاری فکر می‌کنند، و این که تجربه‍‌ای در یک کشور به دست آمده و در کشوری دیگر هم تکرار می‌شود.
من در این یادداشت کاری به موفق و ناموفق بودن تجربه مسکن مهر ندارم. بحث من در باب آن تجربه‌ای است که بنا بوده به سوریه یا عراق منتقل شود.
اجازه بدهید نگاهی سریع به ایده مسکن مهر بیندازیم:
۱ – دولت زمین‌های رایگان یا بسیار ارزان در حاشیه شهرها در اختیار طرح قرار می‌دهد. به‌این‌ترتیب خریداران مسکن پول چندانی بابت زمین نمی‌پردازند.
۲ – در مرحله ساخت تلاش می‌شود هزینه ساخت در حداقل بماند. یعنی نوعی ساخت‌وساز ارزان‌قیمت انجام می‌گیرد تا قیمت تمام‌شده از حد معینی تجاوز نکند.
۳ – تسهیلات بانکی در اختیار سازندگان قرار می‌گیرد، تا خریداران واحدهای آماده با حداقل نقدینگی صاحب خانه شوند.
۴ – ثبت‌نام متقاضیان با نظارت نهاد دولتی ناظر انجام می‌گیرد و متقاضیان واجد شرایط درخواستشان پذیرفته‌می‌شود.
به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، نکته محوری در این ایده، حذف قیمت زمین از قیمت تمام‌شده مسکن و نیز استفاده از صرفه‌های ناشی از مقیاس وسیع برای کاهش هزینه ساخت است. حال سؤال این است که کجای این ایده مطلب پیچیده‌ای دارد که برای انتقال این تجربه لازم باشد کارشناسان و متخصصان ایرانی به فلان کشور بروند و این تجربه را با موفقیت اجرا کنند؟ به‌نظرمن اگر مقامات هریک از کشورها با زبان پارسی آشنا باشند، یا مترجمی‌توانا در کنارشان باشد، با خواندن همین یادداشت چند سطری به اصل ایده پی می‌برند و می‌توانند آن را اجرا کنند! حتی شاید بهتر از ما از پس اجرای آن برآیند!
به‌عنوان شاهدی براین مدعا باید بگویم، سال گذشته برخی از انبوه‌سازان درگیر پروژه‌های مسکن مهر این ایده را مطرح ساختند که بهتر است تسهیلات مسکن مهر به‌جای اعطا به تعاونی‌ها، در اختیار سازندگان قرار گیرد تا بهتر نتیجه بدهد. به‌عبارت‌دیگر، با قدری تعمق در شیوه‌های اداری، می‌توان روش‌های بهتر برای اجرای سریع کار شناسایی کرد و به کار بست.
حال سؤالم را باردیگر تکرار می‌کنم، متخصصان ایرانی بنا بود چه بخشی از این تجربه را با خود به کشورهای مقصد ببرند؟ شیوه‌های شناسایی زمین مناسب اجرای طرح؟ شیوه شناسایی پیمانکاران واجد شرایط؟ شیوه طراحی و نقشه‌کشی؟ شیوه‌های اعلان و تشویق متقاضیان برای ثبت‌نام؟ شیوه‌های اعطای تسهیلات بانکی؟ شیوه صدور سند؟
اگر در یک کشور تجربه موفقی در قالب طرحی مانند مسکن مهر اجرا شود و حرفی نو برای گفتن داشته‌باشد، نهادهای مرتبط با سازمان ملل نظیر UN– HABITAT، با برگزاری یک کارگاه آموزشی حداکثر یک‌هفته‌ای در یک کشور میزبان، تمام این تجربه را به کارشناسان کشورهای متقاضی ارائه می‌کنند. به‌عبارت دیگر انتقال این‌گونه تجربیات، احتیاجی به اعزام کارشناسان و … ندارد! حتی اگر UN– HABITAT این کار را قبول نکند و با ما به‌اصطلاح برخورد سیاسی بکند، خودمان می‌توانیم با تدوین یک جزوه آموزشی مفصل‌تر از این یادداشت، تجربه‌مان را در اختیار دیگران قرار بدهیم.
حرفم این است که این تجربه درحدی نیست که تیم متخصص اعزام کنیم تا دیگران بی‌بهره نمانند! ادعای یک‌سال پیش آقای وزیر بیشتر از این که برنامه‌ای عملی و جدی باشد، مطلبی بوده که در جلسه‌ای خودمانی مطرح شده‌است تا ضمن تضعیف موقعیت منتقدان دولت، دوستانمان را قانع کنیم.
——————————————————
۱ – مراجعه کنید به:
نیکزاد: مسکن مهر را به خارج می‌بریم

دسته‌ها: سیاست‌گذاری اقتصادی, شهر، زمین و مسکن