دغدغه‌های ریالی و بی‌خیالی ارزی *
رئیس کل بانک مرکزی در اختتامیه دهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی با عنوان «حکمرانی ارزی؛ ثبات و رونق اقتصادی» گفته‌است: «ما در بانک مرکزی مرزبان ریال هستیم. کاری به دلار نداریم. معضل ما ریال است، دلار نیست. وقتی مدام از دلار صحبت می‌کنیم، عملاً منجر به تضعیف ریال می‌شود.» (۱)
سخنان رئیس کل از منظر دانش اقتصادی قابل‌درک است. یکی از مهم‌ترین وظایف دولت در میدان اقتصاد حفظ ارزش پول ملی با هدف حداکثر کردن ارزش ثروت ملی و سرعت گرفتن رشد اقتصادی کشور است. اما آنچه قابل‌توجیه نیست، اصرار بر نادیده گرفتن اثر نرخ ارز بر اقتصاد ملی است. گویی علت وابستگی شدید شاخص‌های اقتصادی کشور به نرخ ارز این است که مقامات ما مدام از دلار سخن می‌گویند، و اگر همه دلار را نادیده بگیریم، دیگر این اثرگذاری به سمت صفر میل خواهدکرد!
سخنان ایشان بر پایه دو گزاره درست و نادرست تنظیم شده است: اول این‌که دولت موظف به دفاع از ارزش پول ملی است، تا از این گذرگاه زیانی به اقتصاد ملی و شهروندان وارد نشود، دوم این‌که بدون توجه به تغییرات ارزهای مهم و مسلط در اقتصاد جهانی می‌توان برای پیشبرد اهداف پولی و رسیدن به ثبات اقتصادی همراه با رشد و رونق برنامه تدوین و اجرا کرد!
درواقع در طول چند دهه گذشته اقدامات دولت‌های مستقر در دو حوزه تحمیل کسری بودجه بر اقتصاد ملی و مهار نکردن فعالیت بانک‌های خصوصی و مؤسسات مالی و اعتباری و بی‌اعتنایی به رونق مخرب تجارت پول از طرف شبکه بانکی بزرگترین لطمه را به ارزش پول ملی وارد کرده، و اتفاقاً در هر دو حوزه بانک مرکزی سهمی درخور تأمل داشته‌است. به بیان دقیق‌تر اولویت‌بندی نادرست اهداف از طرف دولتمردان و پرداختن به اهداف و برنامه‌هایی غیر از وظایف اصلی دولت موجب شده، دولت میدان‌های بسیار مهمی را با بی‌اعتنایی کنار گذارده و به تغییرات نامطلوب و فاحش شاخص‌های ملی وقعی ننهد. یکی از مهم‌ترین و حیثیتی‌ترین این شاخص‌ها ارزش پول ملی است.
نکاتی که رئیس‌کل بانک مرکزی در مورد ضرورت اعتنا به مرزبانی ریال و حکمرانی پول ملی مطرح می‌کند، هرچند حاوی مطالب جدیدی نیست و بارها و بارها بر زبان سیاستمداران مدعی به‌ویژه در ایام انتخابات جاری شده‌است، اما سرفصل جدیدی برای مطالبات کارشناسان و فعالان اقتصادی و اصحاب رسانه مطرح می‌کند که از ایشان و سایر دولتمردان بخواهند تا با پرداختن به وظایف اصلی یک دولت ملی، کارنامه خود را با توجه به تغییرات ارزش پول ملی ارائه و فکری به حال بهبود این کارنامه بکنند.
اما نکته مهم و درخور تأمل در سخنان رئیس‌کل محترم، نادیده گرفتن سازوکار رابطه پول ملی با نرخ ارز و نقش عنصر سیاست خارجی و تعامل با اقتصاد جهانی در این میدان است. ایشان مبحث ارتباط پول ملی و ارز را تا بدان پایه پایین می‌آورد که گویی با سخن نگفتن از ارزهای مسلط جهان و بی‌اعتنایی به آن‌ها می‌توان برای پول ملی سیاست‌گذاری کرد. امروزه همه اقتصادهای دنیا به تناسب درجه رشدیافتگی خود درگیر ارتباطات تنگاتنگ تجاری با جهان خارج هستند، به‌گونه‌ای که سهم اقتصادها از تجارت جهانی ارتباط نزدیکی با درجه توسعه‌یافتگی و رونق آن‌ها دارد. دقیقاً به همین دلیل ارتباطات گسترده پولی و مالی بین کشورها شرایطی را ایجاد می‌کند که نرخ ارز برای هریک از اقتصادها خواه بزرگ و خواه کوچک یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها باشد.
رئیس‌کل می‌گوید همانگونه که چین و روسیه تلاش می‌کنند تا حد امکان در تجارت‌های خود با سایر کشورها از پول ملی خودشان استفاده کنند، ما نیز باید چنین نگاهی به ریال داشته‌باشیم. اما ایشان نمی‌گوید که چرا مثلاً چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهانی حاضر نیست ریسک کنار گذاشتن یکباره دلار و تخریب رابطه تجاری و بانکی خود را با غرب بپذیرد، و با وجود برخورداری از پشتوانه قوی دومین اقتصاد بزرگ جهان، در این زمینه به‌اصطلاح دست به عصا راه می‌رود، اما ایشان به‌عنوان نماینده اقتصادی با سهم اندک در بازار جهانی بی‌مهابا مصمم به تاختن به صف دشمن و نواختن سیلی بر صورت او است.
ایشان در ادامه از ظرفیت بریکس و تأثیری که بر اقتصاد جهانی خواهدداشت، سخن می‌گوید. بی‌تردید بریکس نقطه شروع حرکت به سمت نظم نوین پولی جهان و پایان دوران سلطه دلار است، اما این اتفاق در بلندمدت محقق خواهدشد، و نمی‌توان اصلاح امور پولی و ارزی کشور را در کوتاه‌مدت منوط بدان کرد.
رئیس‌کل بانک‌مرکزی درنهایت نکته جالبی را هم بیان کرده‌اند که نگارنده صمیمانه امیدوار است موجبات عتاب و خطاب از طرف رؤسایشان را فراهم نکند: «باید بتوانیم از دانش و توان تمام متخصص‌ها استفاده کنیم. کارشناسان و اقتصاددانان خوبی داریم. اگر گرد و غبارهای سیاسی آرام شود، اعتقاد دارم که بسیاری از مسائل اقتصادی را می‌توانیم حل کنیم.»
———————————
* – این یادداشت در روزنامه شرق شماره یکشنبه ۲۰ – ۱۲ – ۱۴۰۲ به چاپ رسیده‌است.
۱ – مراجعه کنید به:
هدف بانک مرکزی تقویت حکمرانی ریال است
دسته‌ها: سیاست‌گذاری اقتصادی