رانت در جامعه علوی
ماجرای گردنبندی را که یکی از دختران امیر مؤمنان (ع) از خزانه‌دار حکومت قرض گرفته‌بود، همه شنیده و خوانده‌ایم. امام با شنیدن این ماجرا به شدت برآشفت. او هم خزانه‌دار و هم دختر خود را به‌سختی مورد عتاب قرار داد که دیگر چنین اتفاقی نیفتد.
این ماجرا از جنبه‌های مختلفی قابل‌بررسی است، اما یکی از نکات بارز آن امتیاز برای خواص و رانت است. آیا این امکان برای همه زنان و دختران جامعه اسلامی و حتی شهر کوفه به‌عنوان مرکز حکومت اسلامی وجود دارد که با مراجعه به بیت‌المال، گردنبندی را ولو با عنوان عاریه مضمونه (همراه با ضمانت) دریافت کنند؟ دختر خلیفه مسلمین چه فرقی با سایر دختران دارد که با او مثل یک “نورچشمی” رفتار می‌کنید؟
امام با این برخورد جدی و آموزنده راه برخورداری‌های ویژه را برای همیشه بست، و به همگان یاد داد که هرگز نباید گروهی از افراد جامعه نسبت به گروهی دیگر امتیاز داشته‌باشند و در برخورداری از فرصت‌ها تقدم بجویند.
آیا قدرتمندان و افراد متنفذ جامعه ما درسی از این ماجرا گرفته‌اند؟ بسیاری از اینان پیروی از مولا را در این خلاصه می‌کنند که به نام او و با یاد او مراسمی برگزار کنند، هزینه کنند و مراتب “علاقه” خود به او و فرزندانش را (البته با امید برخورداری‌ از امتیازات بیشتر در آینده!) به رخ بکشند. در جامعه‌ای که افتخار پیروی از مولای متقیان را مختص خود می‌داند، نباید از ابتدا اجازه می‌دادیم که امتیاز و برخورداری خاصی برای افراد قدرتمند و نورچشمی‌هایشان فراهم شود.
امروزه سهم نورچشمی‌ها در تسهیلات معوق بانکی، امتیازات انحصاری ریز و درشت واگذار شده، حتی بورس‌های تحصیلی و فرصت‌های استخدامی (به‌ویژه از نوع نان و آب‌دار) به‌طرز فاحشی با سهم عامه مردم متفاوت است، و این باور در بین شهروندان عادی جا افتاده‌است که آنان سهم خود را از سر سفره انقلاب با گشاده‌دستی تمام برداشته‌اند.
در میدان انتصابات، بسیار شایستگان برکنار مانده، و نورچشمی‌های مدیران عالیرتبه با کمترین تجربه و دانش بر کرسی صدارت و ریاست تکیه زده‌اند. زشتی تبعیض و فرق گذاشتن بین بندگان خدا (همان که گناه بزرگ فرعون بود) در چشم برخی قدرتمندان کوچک و کوچکتر شده، و درنهایت از بین رفته‌است. دیگر برای درو کردن امتیازات و برخورداری از امضاهای طلایی تردیدی به خود راه نمی‌دهند.
در نتیجه همه این بی‌توجهی‌های نظام‌یافته طبقه قدرتمند مدیران ثروتمند با دارایی‌های میلیاردی شکل گرفته‌است. آنان طی چند دهه گذشته، محل زندگی خود را از مناطق فقیرنشین و متوسط شهر به گرانترین محلات منتقل کرده، و با تبختر سبک زندگی به‌اصطلاح لاکچری خود را به رخ دیگران می‌کشند.
————————–
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره یکشنبه ۱۱ – ۶ – ۹۷ به چاپ رسیده‌است.

دسته‌ها: توزیع درآمد و رفاه, رانت‌خواری و فساد