شفافیت، افشاگری و ۳۰۰۰ بورسیه *
ماجرای اعطای بورس بدون رعایت مقررات در چندسال گذشته، که چندی پیش فاش شد، نگرانی‌های گسترده‌ای را برای دلسوزان کشور ایجاد کرد که واقعاً بی‌اعتنایی به ضوابط و مصالح کشور تا کجا می‌تواند پیش برود.
اهمال کاری‌های گذشته درباب پرونده‌های اینچنینی، بسیاری از ناظران را به این نتیجه رسانده‌است که معمولاً برخوردی اساسی و ریشه‌ای با چنین تخلفاتی صورت نگرفته، و ریشه این‌گونه خطاها خشکانده نمی‌شود. درنتیجه هرچندگاه یک‌بار چنین خطاهایی تکرار می‌شوند. اطلاعیه‌ای که وزارت علوم با فاصله کوتاهی بعد از افشای این واقعه منتشر کرد، به این ظن دامن می‌زد. زیرا در آن تأکید شده‌بود که وزارتخانه به تعهدات قبلی خود پایبند است و شهریه این دانشجوهای بورسیه را هم واریز کرده‌است. این اطلاعیه بیشتر از این که نگرانی مردم را رفع کند، نگرانی بورسیه‌های موردنظر را رفع کرده‌بود!(۱)
طی چندروز گذشته، مسؤولان بلندپایه دولتی تصمیم و جدیت خود را در مورد بررسی این امر و جلوگیری از تخلف اعلام کرده‌اند. از جمله بیانات معاون اول رئیس‌جمهور در مراسم قدردانی از دکتر فرجی دانا که تأکید کرد، حتی اگر ده وزیر علوم بیایند و بروند، دولت تدبیر و امید بررسی این پرونده را کنار نخواهدگذاشت، نشان‌دهنده جدیت مسأله است. (۲)
این بیان تأکیدی معاون اول محترم، نشان می‌دهد که بررسی پرونده و بازگرداندن حق به حق‌دار تا آخرین مرحله ادامه خواهدیافت و نصفه‌کاره رها نخواهدشد. اما آیا این بررسی و احقاق حق اعتماد عمومی خدشه‌دار شده را هم بازسازی خواهدکرد؟ به بیان دیگر، آنچه از بیانات مسؤولان محترم برمی‌آید، رسیدگی عادلانه است. اما آیا مردم و افکار عمومی هم قانع خواهندشد؟ آیا دولتیان فکری به حال بازسازی اعتماد عمومی کرده‌اند؟
آن‌چه‌که افکار عمومی را قانع کرده، و اعتماد عمومی را بازسازی می‌کند، اطلاع‌رسانی درست و صریح درباب ماجرا و فرایند رسیدگی به‌آن است. سال‌هاست فرهنگ “افشاگری” در جامعه ما جاافتاده است. یک مقام مسؤول فعلی یا گذشته، یک فرد مطلع اطلاعاتی را برعلیه شخص یا سازمانی ارائه کرده و طرف مقابل را متهم می‌کند. متهم نیز احتمالاً با صدور بیانیه‌ای پاسخ می‌دهد و فرد افشاکننده را زیر سؤال می‌برد! و این ماجرا همین‌طور ادامه می‌یابد!
افراط در این‌گونه افشاگری‌ها موجب شده افکار عمومی جامعه ما تا حد زیادی نسبت به آن موضع منفی بگیرد و ردپای منافع شخصی، قضاوت‌های حزبی و جناحی و … را در آن جستجو کند. گفتنی است، در همین ابتدای مسیر بررسی، افرادی با هدف افزودن بر پیچیدگی پرونده و جوسازی بر علیه متولیان امر، تاریخچه تخلفات در دادن بورس را به دوران قبل ار دولت نهم و دهم کشانده و به‌اصطلاح “افشاگری”کرده‌اند.
ازاین‌رو، لازم است مسؤولان دولت تدبیر و امید به منظور جلوگیری از سقوط این پرونده در مسیر “افشاگری” و با هدف جلب هرچه بیشتر اعتماد و حمایت مردم، شیوه معقولی را برای اطلاع‌رسانی انتخاب کنند و هرچه بیشتر بر شفافیت موضوع بیفزایند.
شاید ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه، ارائه اطلاعات مربوط به دادن بورس‌های تحصیلی در طول سال‌های گذشته به مردم به‌عنوان ولی‌نعمتان باشد. ایجاد بانک اطلاعاتی دریافت‌کنندگان بورس و وضعیت سوابق و امتیازات این افراد، می‌تواند راه هرگونه سوءاستفاده و تبلیغات مخرب را بگیرد. شاید ارائه اطلاعات شخصی افراد متقاضی بورس با مخالفت‌هایی روبه‌رو شود. اما به‌راستی آیا دسترسی به این قبیل اطلاعات حق مردم نیست؟ شهروندان حق دارند بدانند با منابع عمومی که متعلق به آن‌هاست چگونه رفتار می‌شود، و صرف تعلیم چه کسانی و با چه میزان از استعداد و توان علمی و در چه رشته‌هایی می‌شود. همان‌گونه که مدیران یک شرکت باید در مجمع عمومی سالانه، تصمیمات و اقدامات خود را به اطلاع سهامداران برسانند و از عملکرد خود دفاع کنند، وزارت علوم هم به‌عنوان امانتدار مردم باید چنین گزارشی به ولی‌نعمتان خود بدهد و از آنان رأی اعتماد بگیرد.
در این بانک اطلاعاتی، وضعیت پرونده متقاضیان بورس تحصیلی، آخرین تصمیمات درباب اعطای بورس یا رد آن، وضعیت تحصیلی، سوابق تحصیلی و علمی و جایابی وی براساس مصوبات مربوط در اختیار عموم گذاشته‌می‌شود. طبعاً این بانک می‌بایست با ارائه اطلاعات مربوط به سال‌های اخیر آغاز شود و البته تکمیل آن با ارائه اطلاعات سال‌های قبل تا هر زمان که سوابق و مدارک موجود باشد، می‌تواند ادامه یابد.
هرچند ارائه اطلاعات دریافت‌کنندگان بورس، کاری خلاف قاعده نیست، بااین‌حال، به منظور جلوگیری از هرنوع جوسازی و آشفته‌کردن جریان رسیدگی، وزارت علوم می‌تواند در ابتدا، بدون ذکر نام و صرفاً با ذکر کد، افراد دریافت‌کننده بورس را مشخص کند، و سپس با طی مراحل قانونی لازم، و با هدف رسیدن به درجه بالاتری از شفافیت، اسامی جایگزین کدها بشوند. (۳)
————————————————–
* – این یادداشت در روزنامه جهان اقتصاد سه‌شنبه ۴ – ۶ – ۹۳ به چاپ رسیده‌است.
۱ – مراجعه کنید به:
اطلاعیه وزارت علوم درباره بورسیه ۳۰۰۰ دانشجوی دکتری
۲ – مراجعه کنید به:
از پی‌گیری پرونده بورسیه‌ها تا حلالیت‌طلبی از فرجی‌دانا
۳ – مطالعه دو یادداشت قبلی در این باب را نیز پیشنهاد می‌کنم:
نگاهی به ماجرای بورسیه‌های رانتی
اطلاع‌رسانی ناکارآمد و حاشیه امن رانت‌خواران
دسته‌ها: برنامه‌ریزی و بودجه, رانت‌خواری و فساد