طی سه دهه اخیر مفهوم حکمرانی خوب (good governance) در مباحث توسعه موردتوجه پژوهشگران قرار گرفته‌است. کشورهایی که از نعمت حکمرانی خوب برخوردار باشند، می‌توانند با سرعت در مسیر توسعه و شکوفایی حرکت کنند و آینده بهتری را برای شهروندان خود به ارمغان بیاورند. حکمرانی خوب فقط به عملکرد مطلوب دولت به‌عنوان قوه مجریه توجه ندارد، بلکه در سایه عملکرد درست و کارآمد تمام اجزای حکومت قابل‌تحقق است. به بیان دیگر علاوه‌بر قوه مجریه باید کلیه نهادهای حکومتی صفت “خوب” را داشته‌باشند، تا حکمرانی خوب محقق شود و آثار مترتب بر آن در سطح جامعه ظاهر شود.
بااین‌حال ضمن تأکید بر ضرورت “خوب بودن” همه ارکان حکومتی، با عنایت به نقش رأی شهروندان در شکل‌گیری دو قوه مجریه و مقننه، می‌توان توجه ویژه به تعامل بین این دو قوه داشت. مجلس “خوب” می‌تواند دولت را به خوب عمل کردن وادار سازد، همانگونه که مجلس “بد” می‌تواند به‌اصطلاح چوب لای چرخ دولت “خوب” بگذارد. درواقع می‌توان ادعا کرد “خوب بودن” مجلس مهم‌تر از “خوب بودن” دولت است. اما سؤال این است که “مجلس خوب” چه ویژگی‌هایی دارد، و چگونه می‌توان به آن دست یافت؟
با نیم‌نگاهی به ویژگی‌های “حکمرانی خوب” مهمترین ویژگی‌های “مجلس خوب” را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
۱ – مجلس خوب خانه ملت است.
مجلس هرچند عنوان “خانه ملت” را یدک می‌کشد، اما ممکن است واقعاً خانه ملت نبوده، و به جای آن خانه حکومت یا خانه احزاب سیاسی باشد. این بدان‌معنی است که تریبون مجلس به‌جای انعکاس خواسته‌های واقعی مردم، خواسته‌های حکومت یا جریان‌های سیاسی را منعکس کند. عملکرد مجلس نهم در دوران بررسی برجام بهترین شاهد این مدعاست که در آن ایام مجلس نه خانه ملت بلکه خانه احزاب سیاسی بود. زیرا در شرایطی که مردم دولتی را که شعار مذاکره برای حل بحران هسته‌ای می‌داد، انتخاب کرده و مورد حمایت خود قرار داده‌بودند، بخش بزرگی از مجلس سرسختانه طالب کنار گذاشتن این توافق و در اصل بی‌اعتنایی به خواست و اراده مردم بود. دغدغه آنان تحقق اراده ملت نبود و فقط طالب پیش بردن برنامه حزب خودشان بودند و تضعیف دولت وابسته به جریان سیاسی رقیب.
۲ – مجلس خوب مجلس شفاف است.
شفافیت یکی از معیارهای اصلی حکمرانی خوب است. مجلس شفاف مجلسی است که مردم را محرم می‌داند، و با شیوه‌ای اداره می‌شود که حق انتخاب مردم پایمال مطامع اصحاب قدرت نشود. مردم می‌توانند در مورد موضعگیری‌های نمایندگان و نیز رفتار مالی آنان به‌خوبی کسب اطلاع کنند، و با اطلاعات کامل به نمایندگان مورداعتماد خود در انتخابات بعدی رأی بدهند. در شرایط فعلی چنین اطلاعاتی به شکل کارآمد در اختیار شهروندان قرار نمی‌گیرد. مثلاً مردم از خود می‌پرسند در مجلس نهم با آن حجم عظیم مخالفت با برجام که حتی منتهی به غش و بستری شدن یکی از نمایندگان گردید، چگونه ظرف بیست دقیقه تصمیم به تصویب گرفته‌شد؟ یا وقتی گروهی از نمایندگان تصمیم به استیضاح فلان وزیر می‌گیرند، چرا دو روز بعد به پس گرفتن امضای خود اقدام می‌کنند؟! یا چرا برخی نمایندگان در مقاطع حساس و تاریخی ناگاه تصمیماتی بسیار غیرمنتظره و غیرقابل پیش‌بینی می‌گیرند و ناظران را از این تغییر سریع مواضع خود به حیرت وامی‌دارند؟
۳ – مجلس خوب محل اجتماع پاکدستان متخصص است.
اعضای یک مجلس خوب ازیک‌سو باید پاکدست باشند و در کارنامه گذشته‌شان خبری از رانت‌خواری و همراهی با مفسدان نباشد. از سوی دیگر آنان باید از دانش و تخصص کافی برخوردار باشند. با نگاهی به وضع موجود می‌توان ادعا کرد که این دو شرط بنیادین مورد بی‌مهری جدی قرار گرفته‌است. اولاً با مرور سخنان و مواضع برخی از نمایندگان می‌توان اندک بودن بهره آنان از دانش روز را مشاهده کرد. ثانیاً با استناد به سخنان آیت‌الله محمدیزدی در تیرماه گذشته می‌توان بی‌اعتنایی گروهی از نمایندگان به معیار پاکدستی را باور کرد. ایشان در این سخنان به صراحت باج‌خواهی نمایندگان از وزرا و تهدید آنان به استیضاح درصورت ندادن باج را مورد انتقاد قرارداده‌بودند. البته ازآنجاکه ایشان به‌عنوان عضو شورای نگهبان در تأیید صلاحیت و انتخاب این نمایندگان نقشی جدی داشته‌اند، باید پذیرفت این سخنان ایشان به‌معنی جدی بودن این بیماری است. مجلس درصورتی می‌تواند محل تجمع پاکدستان متخصص باشد که در ارزیابی صلاحیت نامزدها به‌جای گرایش سیاسی به رفتار مالی و ذخیره دانش و تخصص آنان توجه شود.
۴ – مجلس خوب حقوق مردم و منافع ملی را اولویت اول خود می‌داند.
آیا موضع‌گیری نمایندگان در پرونده‌های مختلف با رعایت این دو اولویت صورت می‌گیرد یا برخی از آنان سوداهای دیگری در سر دارند؟ بارزترین مثال در این میدان، طرح سؤال و تذکر است. در سؤالات و تذکرات نمایندگان تا چه میزان به این دو اولویت توجه شده‌است. گفتنی است در دوسال و نیم ابتدای دولت یازدهم، نمایندگان مجلس نهم که وابسته به اردوی مخالف دولت بودند، به‌طور متوسط هر هفته با طرح ۲۵ سؤال و ۸۰ تذکر تلاش کردند آرامش فکری را از اعضای دولت بگیرند تا نتواند رضایت مردم را جلب کند! بررسی و تحلیل محتوای این حجم عظیم سؤال و تذکّر به‌خوبی نشان می‌دهد که هرگز دلمشغولی این نمایندگان دو اولویت پیش‌گفته نبود.
۵ – مجلس خوب حامی آزادی بیان به‌ویژه برای نمایندگان مردم است.
تحقق حکمرانی خوب بدون گسترش آزادی بیان در جامعه ممکن نیست. زیرا در جامعه بدون آزادی بیان نه مشارکت مردم به معنی واقعی آن محقق می‌شود، نه مسؤولیت‌پذیری نهادهای حکومتی رنگ‌وبویی خواهدداشت، و نه از وفاق عمومی خبری خواهدبود. اما آزادی بیان برای نمایندگان مجلس حتی بیشتر از آزادی بیان برای بقیه شهروندان از اهمیت برخوردار است. مجلسی مرعوب که نتواند به روشنی و بدون لکنت دیدگاه خود را بیان کند، و از ترس پرونده‌سازی اقدام به خودسانسوری کند، هرگز نمی‌تواند مجلس “خوب” تلقی شود.
حال با عنایت به ویژگی‌های فوق می‌توان به ارزیابی عملکرد نهادهای درگیر امر انتخابات و نیز احزاب و جریان‌های سیاسی پرداخت که آیا حاصل تلاششان به تشکیل مجلس خوب و در نهایت رسیدن به حکمرانی خوب کمکی می‌کند یا درواقع آنان خود یکی از بزرگترین موانع بر سر راه تحقق حکمرانی خوب هستند.
———————–
* – این یادداشت در روزنامه شرق شماره شنبه ۲۳ – ۹ -۹۸ به چاپ رسیده‌است.

دسته‌ها: یک‌کمی سیاسی