اخیراً سرپرست وزارت بهداشت و درمان با سخنرانی در دانشگاه علوم پرشکی شهید بهشتی، به تجویز غیرضروری خدمات تخصصی به عنوان مشکلی از مشکلات بخش بهداشت و درمان اشاره کرده‌بود.(۱) وی به‌عنوان مثال به یک مورد خاص اشاره کرده‌بود که پزشکی محترم ظرف سه‌ماه، ۸۰۰ مورد آنژیوگرافی انجام داده‌بود؛ واقعه‌ای تکان‌دهنده، دهشت‌انگیز و درعین‌حال واقعی.
بخش بهداشت و درمان و گردش مالی آن از اهمیت خاصی برخوردار است. خانوارها سالیانه بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های جاری زندگی خود را صرف امور بهداشت و درمان می‌کنند. علاوه‌براین، همه‌ساله ارقام کلانی از بودجه دولت صرف این بخش می‌شود. حال اگر اقلام دیگر هزینه، از جمله صرف وقت، هزینه فرصت، رفت‌وآمدهای مکرر، نگرانی و دلمشغولی فرد بیمار و اطرافیان و … را به این ارقام بیفزاییم، به رقمی عظیم به‌عنوان هزینه‌های بخش بهداشت و درمان خواهیم‌رسید.
طبعاً نظارت بر نحوه صرف این هزینه‌ها و تدوین و تنظیم برنامه‌ای کارشناسانه و عالمانه به منظور استفاده بهینه از این منابع، از اهمیتی حیاتی برخوردار است؛ هم به دلیل اهمیت بهداشت و درمان و هم به دلیل سنگینی بار مالی آن بر بودجه محدود خانوار.
موردی که جناب سرپرست به آن اشاره کرده‌است، رفتار سودجویانه فرد خاطی را نشان می‌دهد که با تجویز غیرضروری فقط به منافع خود می‌اندیشیده‌است. چنین رفتار سودجویانه ای در همه صنف‌ها و همه اقشار جامعه قابل‌مشاهده است. به‌بیان‌دیگر همه جا افراد خاطی و سودجو که برای رسیدن به سود بیشتر، از تحمیل هرگونه ضرر و زیان به مردم دریغ نمی‌کنند، حضور دارند. اما معمولاً توجه جامعه به صنف پزشکان خیلی بیشتر است.
اعتماد بیمار به پزشک معالج از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگر به این اعتماد خدشه وارد آید، به قول معروف، سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. طبعاً جناب سرپرست در اعلام این خبر و آثار افشا و تأیید آن در جامعه، تأمل کافی کرده و در نهایت گفتن را به لاپوشانی آن ترجیح داده‌اند.
طبعاً چنین رفتار غیرمسؤولانه‌ای فقط از گروه معدودی از اهل فن سرمی‌زند. بسیاری از پزشکان که از زمره نخبگان و فرهیختگان جامعه هستند، فرسنگ‌ها از این فضای مسموم دورند و هرگز نباید این رفتار نادرست و دغل‌کارانه را به این عزیزان تعمیم داد.
بااین‌حال، غرض من در این یادداشت فراتر از تقبیح رفتار یک فرد خاطی و تبرئه افراد خدوم این صنف است. اول بهتر است جمله نقل‌شده از جناب سرپرست را با دقت بخوانیم:
“دوهفته پیش گفتم تا کارشناسان به طور مخفی به بیمارستان‌ها بروند. تنها در یک گزارشی که ارائه شده، یکی از همکاران در حوزه قلب طی سه‌ماه ۸۰۰ مورد آنژیوگرافی انجام داده‌بود.”
می‌بینید که کشف این خطای فاحش از طریق یک نظام نظارت دقیق و کارآمد و با بازرسی دوره‌ای حرفه‌ای صورت نگرفته‌است. بلکه سرپرست محترم بنا به دلایلی نگران جریان امور شده، و چند نفر از ثقات خود را برای بررسی دقیق موضوع به صورتی کاملاً محرمانه اعزام داشته‌اند. این افراد مورد اعتماد با بررسی اولیه خود، متوجه چنین خطاهایی شده و به سرعت به متولی وزارت‌خانه گزارش کرده‌اند که چه نشسته‌اید که گروهی دارند با جان و مال مردم چنین برخوردی می‌کنند.
هرچند که باید از کشف و گزارش چنین خطاهایی خرسند بود، چرا که نقطه شروع برخورد جدی برای حل چنین مشکلی است، البته امیدواریم که باشد، و نیز هرچند که باید صداقت و صراحت سرپرست محترم وزارت را ستود که به‌جای لاپوشانی و توسل به توجیهاتی چون “مصلحت، تشویش اذهان مردم، سوءاستفاده رسانه‌های بیگانه، و …” واقعیت را گفته‌است، تا هم مشکل شناخته‌شود و هم مقدمات حل مشکل فراهم شود، بااین‌حال، ایرادی که بر این جریان وارد است، این است که چرا به جای طراحی و به کارگیری یک نظام نظارتی کارآمد، از چنین روش‌های هیأتی برای کشف مشکل استفاده می‌کنیم.
این فرد خاطی طبعاً از همان ابتدای کار با رکورد ۸۰۰مورد شروع نکرده‌است. در ابتدای کار، مثلاً رکوردش ۸۰مورد بوده، چون می‌بیند کسی کاری به کارش ندارد، با انجام تمرینات فشرده! رکوردش را جابه‌جا می‌کند و به ۱۲۰مورد می رساند. باز هم کسی نیست که کاری به کارش داشته‌باشد.
در دوره بعدی، این فرد سراغ وزنه ۲۰۰‌مورد در سه ماه می رود. وزنه را با موفقیت بالای سر می‌برد، و باز هم کسی نیست که بپرسد فیلت به چند، یا بهتر بگویم آنژیوگرافی‌ات به چند! این است که در نبود یک نظام نظارتی کارآمد، تخم‌مرغ رفته‌رفته جای خود را به شتر می‌دهد، آن هم شتر دوکوهانه. آری اگر تخم‌مرغ‌دزد در نهایت ارتقای رتبه پیدا کرده، و شتر‌دزد می‌شود، تقصیر داروغه محل است که این‌همه مدت کاری به کارش نداشته‌است.
بخش بهداشت و درمان کشور با مشکلات فراوانی روبه‌روست؛ مشکلاتی که تخصیص ارز دارو به خرید عروسک و امثال آن که در اثنای جروبحث‌های منتهی به برکناری وزیر بهداشت و درمان مطرح شد، به اصطلاح انگشت‌کوچیکه آن هم نمی‌شود: تخصص و دانش فنی بسیار بالا و مثال‌زدنی، دلسوزی و تعهد و وجدان کاری بالا در همه سطوح، سرمایه‌گذاری هنگفت، هزینه جاری بسیار بالا، و با وجود این همه، رنج بیماری و دل‌نگرانی.
تشکیلاتی که می‌تواند با همین امکانات محدودش حتی علاوه بر ارائه خدمات مطلوب به شهروندان، درآمد ارزی برای کشور تأمین کند، این چنین گرفتار و حتی زمین‌گیر شده‌است. چاره کار نه بازرسی موردی و کشف خطاهای صنفی این‌چنینی، بلکه طراحی نظام جامع و کارآمد درمان با استفاده از تجربه کشورهای موفق و پیشرو این عرصه است. بااین‌ترتیب اصلاً احتیاجی به اختراع مجدد چرخ نخواهیم‌داشت.
————————————————
۱ – مراجعه کنید به:
تعیین تعرفه‌ها در نظام پزشکی اشتباه بود

دسته‌ها: سیاست‌گذاری اقتصادی, مدیریت و شایسته‌سالاری