آقای سعید جلیلی که در دولت دهم مسؤولیت مذاکرات مربوط به پرونده هسته‌ای ایران را برعهده داشت، اخیراً در جلسه کمیسیون بررسی برجام در مجلس شورای اسلامی ضمن دفاع از عملکرد خود در دوره گذشته، عملکرد مسؤولان فعلی پرونده را که منتهی به امضای توافقنامه وین شد، زیر سؤال برده‌است.(۱) سخنان نقل‌شده از ایشان، فراتر از سطح بررسی انتقادی متن توافقنامه از منظر منافع ملی است. به بیان دیگر ایشان در کمیسیون (مستقل از این که هدف اعضای کمیسیون از دعوت ایشان چه بوده‌است)، به جای نقد توافقنامه به‌عنوان کارشناسی مطلع، بیشتر به نقد عملکرد تیم مذاکره‌کننده و دولت یازدهم که مدیریت مذاکرات را برعهده داشته‌است، می‌پردازد.
در قالب تصویری ساده اما گویا و قابل‌بررسی، نظرات ایشان را به‌دور از اصطلاحات فنی و حقوقی که امثال من درک روشنی از ابعاد معنی آن‌ها نداریم، می‌توان به‌شرح زیر خلاصه‌کرد: تیم مذاکره‌کننده فعلی کالای سفارشی کشور را با قیمت ۱۰۰ریال و تحویل ۴ماه بعد خریداری کرده، و مدعی است که معامله شیرینی انجام‌داده، و برنده شده‌است. درحالی‌که در دوران مسؤولیت من، طرف مقابل حاضر بود همین کالا را به قیمت ۹۰ریال و تحویل سه‌ماه بعد بفروشد، اما من با این باور که متاع غربی‌ها ۸۰ریال بیشتر نمی‌ارزد، بر پیشنهادخود اصرار ورزیده، و پیشنهاد زیاده‌طلبانه آنان را نپذیرفتم. اما تیم فعلی از سر وادادگی و بی‌اعتنایی به منافع ملی (با پوزش از سرداران دلسوز و کاردان میدان دیپلماسی)، همان کالارا حتی با قیمتی بالاتر از پیشنهاد غربی‌ها خریده‌است!
در این یادداشت برای اشاره به سه مورد فوق، از عبارات بسته ۹۰ریال (شرایطی که به گفته آقای جلیلی غرب در زمان مسؤولیت او پذیرفته‌بود)، بسته ۸۰ریال (شرایطی که نظر آقای جلیلی بود)، و بسته ۱۰۰ریال (موافقتنامه وین) استفاده خواهم‌کرد.
سؤال این است که آیا آقای جلیلی مدرکی برای این ادعای خود ارائه می‌کند؟ مستند این ادعا که در سال ۱۳۹۱ غرب با ارائه بسته ۹۰ریال، حاضر به قبول شرایط بهتری نسبت به بسته ۱۰۰ریال در تابستان ۱۳۹۴ بود، چیست؟
برای یافتن پاسخ این سؤال باید در موارد زیر تأمل کرد:
۱ – آقای جلیلی از آخرین جلساتی که با خانم کاترین اشتون داشته، صورتجلسه‌ای که اشاره به دادن امتیازات خاص به ایران داشته‌باشد(مابه‌ازای بسته۹۰ریال)، در اختیار ندارد. به‌بیان‌دیگر، به استناد مدارک مکتوب، در این جلسات از طرف مقابل بسته پیشنهادی مرغوب‌تر از آن‌چه در توافقنامه وین مبنای عمل قرار گرفت، ارائه نشده‌است.
۲ – اگر به مجموعه سخنان مسؤولان عالیرتبه غربی در همان ایام توجه بکنیم، نمی‌توان به چنین برداشتی رسید که آنان با افزودن بر امتیازات پیشنهادی دنبال جلب رضایت طرف ایرانی هستند. سخنان آنان بیشتر حول این محور است که:”ایران همراهی نمی‌کند، ایران باید نگرانی‌های جامعه جهانی را درک کند، مذاکرات مأیوس‌کننده است، باید تحریم‌ها را تشدید کرد، و …”. درنهایت هم به دنبال ناامیدی از پیشرفت مذاکرات، گزینه تشدید تحریم‌ها انتخاب شده‌است.
۳ – هیچیک از مخالفان کنونی توافق، اعم از مقامات رژیم صهیونیستی، عربستان وسیاستمداران ایران‌ستیز غرب، در آن زمان به‌طور جدی از سخاوتمندانه بودن امتیازات اعطایی به ایران حرف نزده‌اند. به‌بیان‌دیگر، کسی نگران این نبوده که دولت‌های غربی امتیازات بزرگی به ایران می‌دهند و با این کارشان روند صلح جهانی به خطر خواهدافتاد! درحالی‌که در ایام مذاکرات نفس‌گیر دور اخیر، بارها مقامات رسمی عربستان و رژیم صهیونیستی به منظور اخلال در جریان مذاکره و برای نشان‌دادن شدت دلواپسی خود، سفرها و دیدارهای مختلف و متعددی داشتند. به‌بیان‌دیگر، هیچیک از مخالفان ایران در دوران موردادعای آقای جلیلی معتقد نبودند که غرب بسته ۹۰ریال را مطرح کرده، و دارد امتیاز بزرگی به ایران می‌دهد، و باید با لابی گسترده، آنان را از خواب غفلت بیدار ساخت که به ایران اعتماد نکنند!
۴ – آقای جلیلی در همان ایام مسؤولیت خود هیچگاه گزارش کاملی به هم‌وطنانش درباب پیشنهادات رسمی طرف مذاکره و این که تا چه حد موردقبول طرف ایرانی است، ارائه نکرده‌است. همچنین به گفته آقای داریوش قنبری نماینده مجلس هشتم، ایشان در دفعات معدودی که در مجلس حاضر شد، اطلاعاتی بیشتر از آن چه در رسانه‌ها منتشر شده‌بود، و همه می‌دانستند، در اختیار نمایندگان مجلس نمی‌گذاشت.(۲) به‌این‌ترتیب ایشان نمی‌تواند به متن یکی از سخنرانی‌های خود در آن ایام استناد کند که در آن از پیشنهادات جذاب و اغواکننده غرب سخن گفته‌باشد و این که به چه دلیل او این پیشنهادات را کافی نمی‌داند و معتقد است غرب باید امتیازات بیشتری بدهد.
۵ – آقای جلیلی حتی در ایام تبلیغات ریاست‌جمهوری و در مناظره با سایر کاندیداها و به‌ویژه در جواب کاندیدای پیروز انتخابات که برنامه خود را به صورت “تغییر شیوه مذاکره و تعامل با جهان” ارائه کرده‌بود، هرگز به این نکته اشاره نمی‌کند که پرونده هسته‌ای در آستانه حل‌شدن است، و من می‌توانم با ادامه کارم، بسته ۸۰ریال را به طرف مقابل که حرف آخرش بسته ۹۰ریال است، بقبولانم! درحالی‌که او می‌توانست با این جوابیه برگ برنده را از دست رقیب انتخاباتی خارج کند.
به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، در آن ایام در جهان واقع هیچ اتفاقی نیفتاده‌است تا کمکی برای اثبات ادعای آقای جلیلی باشد. نه پیشنهاد مکتوب، نه صورتجلسه و نه حتی اظهارنظری در تأیید این ادعا که غرب در زمان تصدی آقای جلیلی حاضر به قبول بسته ۹۰ریال بوده‌است، درکار نیست. بااین‌حال، ‌اصل را بر برائت گذاشته و می‌پذیریم که نه ایشان مطلبی را فراموش کرده‌اند، نه دچار توهم شده‌اند، و نه خدای‌ناکرده قصد اظهار مطالب خلاف‌واقع دارند. دراین‌صورت می‌توان چنین حدس زد که شاید در حاشیه یکی از اجلاس‌ها، طرف مقابل در صحبتی غیررسمی و درحالی‌که هردو طرف سرپا ایستاده‌بودند، پیشنهاد ۹۰تومانی را روکرده‌است. آقای جلیلی هم یا صراحتاً رد کرده، و یا بنا شده در فرصت دیگری جواب بدهد که عاقبت جواب رد داده، یا آن را مسکوت گذاشته‌است. به نظر می‌رسد آقای جلیلی مدرکی که نشان دهد، پیشنهاد طرف مقابل پررنگ تر و واقعی‌تر از این حدس بوده، در اختیار ندارد.(۳)
حال آقای جلیلی باید به این سؤال مهم و راهبردی پاسخ بدهند:
امروزه هم‌پیمانان و حامیان جناحی آقای جلیلی توافقنامه وین را که رسماً به امضای ۶ کشور طرف‌ مذاکره رسیده، به‌صورت رسمی منتشر شده، و سندی معتبر و جهانی است، قبول نمی‌کنند و می‌گویند ممکن است طرف غدّار آن را تفسیر کند و به‌اصطلاح زیرش بزند. حال ایشان چگونه می‌تواند به یک جمله شفاهی نماینده طرف مقابل در حاشیه اجلاس و در حال نوشیدن لیوان آبمیوه استناد کرده، و بدان دل خوش کند که به‌اصطلاح کسی زیرش نخواهدزد؟!(۴)
البته گفتنی است، ممکن است آقای جلیلی یا حامیان جناحی ایشان استدلال بالا را زیر سؤال برده، و به‌ویژه در نقد بندهای ۲ و ۳ پاسخ دهند که چرا به سخنان سیاستمداران مکار و توطئه‌گر طرف مقابل استناد می‌کنید؟ سخنان این افراد مغرض قابل‌استناد نیست، زیرا آن‌ها در صحبت‌های علنی رجز می‌خواندند، و برایمان خط و نشان می‌کشیدند، اما در اجلاس و محافل خصوصی طور دیگری سخن می‌گفتند.
البته این‌جا هم باید به یادشان آورد که هم‌پیمانان و متحدان حزبی و جناحی ایشان هر روز و هر ساعت، به همین “سخنان مغرضانه” استناد می‌کنند و تلاش می‌کنند مردم فهیم و فکورمان را قانع کنند که دولت یازدهم کوتاهی کرده، و با امضای توافق‌نامه کلاه سر ملت ایران رفته‌است! پس ایشان نمی‌تواند با استناد موافقان برجام به “سخنان مغرضانه طرف مقابل” مخالفت کند!
به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، آقای جلیلی سندی برای اثبات ادعای خود که بسته ۹۰ریال وجود خارجی داشته، و مرغوب‌تر از بسته ۱۰۰ریال بوده‌است، حتی از سخنان قبلی خود، در اختیار ندارد و مجبور است فقط به سخنان شفاهی فلان مقام و … استناد کند. (۵)
اما سخنان آقای جلیلی و ادعای ایشان درباب وجود بسته ۹۰ریال، سرفصل دیگری برای بحث و پرسش و پاسخ با ایشان و همفکرانشان باز می‌کند که بی‌اغراق مهم‌تر از راستی‌آزمایی سخنان ایشان است: در شرایطی که طرف مقابل به ادعای شما سه سال و اندی پیش بسته ۹۰ریال را ارائه کرده، و آماده توافق و حل بحران بوده، شما چرا با پافشاری بر بسته ۸۰ریال مانع توافق شدید؟ دستاورد این پافشاری چه بود؟ در طول سه سال گذشته، تحریم تشدید شد، فروش نفت با دشواری‌های عجیب روبه‌رو شد، سفره مردم کوچک شد، حتی برخی بیماران برای تأمین دارویشان با گرفتاری روبه‌رو شدند، و البته کاسبان تحریم به سود گزاف رسیدند و جیب مردم و خزانه کشور را به جیب زدند. آیا ایستادگی و پایمردی شما و ردّ پیشنهاد غرب (بسته ۹۰ریال که خودتان مدعی وجود آن هستید)، دشواری‌ها و گرفتاری‌های عظیم برای ملت درست نکرد؟ آیا اصرار شما بر بسته ۸۰ریال و به تعویق انداختن توافق و لغو تحریم، ضرری ‌اپذیر به‌صورت از دست دادن فرصت سه‌ساله توسعه کشور نصیبمان نکرد؟ آن‌هم در شرایطی که رقبای منطقه‌ای و جهانی ما حاضر به از دست دادن یک روز از فرصت محدود برای پیشرفت و کنار زدن رقیبان بالفعل و بالقوه نیستند.
—————————————
۱ – مراجعه کنید به:
سخنان جلیلی در کمیسیون برجام مجلس
۲ – مراجعه کنید به:
پاسخگویی جلیلی به مجلس دیرهنگام است
۳ – گفته شده‌است، خانم وندی شرمن در فروردین ۱۳۹۱ پیام اوباما را مبنی بر قبول حق غنی‌سازی ایران برای آقای جلیلی قرائت کرده و اسناد این پیام موجود است. اگر چنین باشد، بازهم ایراد بالا به سخنان آقای جلیلی وارد است، زیرا صحبت از یک بسته (مجموع شرایط پیشنهادی و نه فقط یک بند) مطرح است.
۴ – این هم یک ویراش جدید از استدلال “بائُکَ تَجُر و بائی لَم‌تَجُر” است! نقل‌قول شفاهی دستاورد آقای جلیلی معتبر و مستند و غیرقابل‌فسخ و دَبّه‌ناپذیر است، اما متن مصوب و امضا‌شده و سند جهانی دستاورد تیم جدید غیرقابل‌اعتماد تلقی می‌شود، و ممکن است طرف دبّه کند!
۵ – آقای جلیلی با ادبیات حقوقی و عهدنامه‌ها و متون رسمی آشناست و می‌داند که در چنین شرایطی به سخنان شفاهی غیررسمی و غیرعلنی فلان مقام که با سخنان علنی منتشر شده‌اش تفاوت دارد، نمی‌توان استناد کرد که: “کاترین‌خانم گفت … چی گفت؟ … خودش به من گفت! (برداشت از یک ترانه روحوضی قدیمی)”
* – این یادداشت در روزنامه جهان اقتصاد شماره شنبه ۲۱ – ۶ – ۹۴ به چاپ رسیده‌است.

دسته‌ها: یک‌کمی سیاسی