پیش به‌سوی جامعه بدون‌رانت – ۷ *
قدرتمندان و بزرگان پیشگام فسادند!
شهید مطهری درمورد گرایش اقشار و طبقات اجتماعی به زیاده‌طلبی و رفتار خلاف قانون گفتار قابل‌تأملی دارد: “معمولاً فساد از خواص شروع می‌شود و به عوام سرایت می‌کند، و صلاح برعکس از عوام و تنبه و بیداری آن‌ها آغاز می‌شود و اجباراً خواص را به صلاح می‌آورد.”
افراد متنفذ و صاحبان قدرت اولین گام‌ها را در مسیر فساد برمی‌دارند. آنان قدرت دارند و می‌توانند با سوء استفاده از آن فرصت‌های کسب ثروت را در اختیار خود بگیرند، و در قدم بعد برای تحکیم موقعیت خود به “خرده‌خلافکار”ها نیاز دارند. باید گروهی از افراد فرودست جامعه به استخدام آنان دربیایند و با گرفتن سهمی اندک از ثروت‌های غارت‌شده، اهداف و منویات “کلان‌خلافکار”ها را محقق سازند.
علاوه‌براین، گروهی از فرودستان نیز با مشاهده رفتار فراقانونی قدرتمندان جامعه، به این فکر می‌افتند که سهمشان را از سفره ثروت کشور بردارند. آنان یا به دلیل وابستگی به “کله‌گنده”ها خود را مصون از بازخواست و مجازات می‌دانند، زیرا این کله‌گنده‌ها که نقشی همچون پدرخوانده گروه‌های متخلف را دارند، برای حفظ خود ناگزیر از محافظت از وابستگان خاطی هستند، و یا حتی اگر وابستگی به قدرتمندان نداشته‌باشند، با گسترش رفتارهای فراقانونی، این‌گونه تخلفات را حق مسلم خود می‌دانند و حتی حاضر به خطر کردن هم خواهندشد. در مقابل، در جامعه‌ای که خواص و نخبگان و قدرتمندان خطایی نکنند، و قوانین را محترم بشمارند، زیردستان نیز جرأت تخلف نخواهندداشت.
حال نقطه مقابل این وضعیت را تصور کنیم: جامعه‌ای که در آن گروهی از خواص گرفتار فساد هستند و با عمل خود بخشی از شهروندان (عوام) را نیز گرفتار کرده‌اند. در چنین شرایطی حتی اگر مصلحانی هم از بین خواص با هدف اصلاح امور حرکتی را آغاز کنند، با مقاومت سرسختانه خواص مفسد روبه‌رو خواهندشد، و مشابه سرنوشتی که هنریک ایبسن در اثر مشهور خود برای قهرمان داستان (دکتر استوکمان) تصویر کرده‌است، با دسیسه خواص مفسد و با عنوان “دشمن مردم” از جامعه طرد خواهندشد.
ازاین‌رو بهترین راه برای آغاز جریان اصلاحی، آگاهی و بیداری مردم یا همان عوام است. اگر مردم وارد میدان مبارزه با فساد و بازگرداندن حقوق غارت‌شده جامعه بشوند، اگر حذف رانت و تنبیه رانت‌خواران حرفه‌ای به‌عنوان یک مطالبه مردمی جا بیفتد، همان وضعیتی که شهید مطهری آن را “تنبه و بیداری عوام” نام می‌نهد، مفسدان چاره‌ای جز کرنش در مقابل رأی مردم و اراده آنان ندارند.
ازاین‌رو همواره خواص مفسد برای مقابله با بیداری مردم، به هر بهانه‌ای که بتوانند جلو گسترش شفافیت را در جامعه می‌گیرند، رسانه‌های مستقل را تحمل نمی‌کنند، و با دادن آدرس غلط به مردم مسیر مبارزه با فساد را عوض می‌کنند.
———————————-
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره یکشنبه ۱۸ – ۶ – ۹۷ به چاپ رسیده‌است.
دسته‌ها: توزیع درآمد و رفاه, رانت‌خواری و فساد