سردار سرلشکر قاسم سلیمانی هفته گذشته در مراسم کلنگ‌زنی مجتمع تولید و فرآوری گیاهان دارویی در زادگاه خود شهرستان رابر، وابستگی اقتصاد و بودجه کشور را به نفت مورد انتقاد قرار داده، و تحریم‌ها را فرصتی برای کشورمان دانسته‌اند تا بتواند از وابستگی به درآمدهای نفتی رهایی یابد. ایشان همچنین گفته‌اند: “کشورهای زیادی داریم که از نفت بهره‌ای نبرده‌اند، اما صادرکننده صدها ماده دیگر با تراز مالی هنگفت هستند، و مدیریت کشور ما باید بر این اساس باشد که کسی بخش‌های زمین‌مانده بالقوه را به فعلیت برساند.” (۱)
سردار در سخنانشان به سه واقعیت مهم به‌عنوان سه نکته کلیدی اشاره دارند:
۱ – اقتصاد ما به شدت وابسته به نفت است، و این امر آن را ضربه‌پذیر کرده‌است.
۲ – اقتصاد ما غیر از نفت فرصت‌های ارزشمند و ظرفیت‌های بزرگی برای رشد و کسب درآمد ارزی دارد که تاکنون به‌طور جدی موردتوجه قرار نگرفته‌است.
۳ – شیوه مدیریت کشور تاکنون به‌گونه‌ای بوده که استفاده از این ظرفیت‌های بزرگ فراموش شده و فقط از نفت بهره‌برداری کرده و بدان وابسته‌ شده‌ایم.
وابستگی روزافزون به نفت و درآمد ناشی از خام‌فروشی آن واقعیت تلخی است که سردار سلیمانی به‌درستی به آن اشاره می‌کنند. دراصل کم‌توجهی و حتی بی‌توجهی به سایر فرصت‌ها برای کسب درآمد و تأمین هزینه‌های توسعه کشور ناشی از همین وابستگی اعتیادآور به درآمد نفتی است که نتیجه آن تنبلی و کم‌تحرکی اقتصاد ملی بوده‌است.
راه نجات از این وابستگی پرداختن به سایر فرصت‌های تولید و کسب درآمد است. استفاده از ظرفیت‌های مغفول کشور در تمامی حوزه‌ها، از صنعت و معدن گرفته تا فرآوری محصولات کشاورزی، گیاهان دارویی، شیلات، گردشگری، خدمات حمل و نقل هوایی، ریلی و دریایی همه و همه می‌تواند فرصتی بزرگ برای رشد اقتصادی در اختیار کشورمان قرار بدهد. فرصتی که شاید محدود شدن درآمدهای نفتی موجب شود تا قدر آن را بیشتر بدانیم.
سردار مشکل را در شیوه‌های مدیریت کشور که تاکنون به‌کار گرفته‌شده‌اند، می‌داند. به بیان دیگر اگر مدیریت کلان اقتصاد کشور قدر این فرصت‌ها را بداند و برای استفاده کارآمد از آن‌ها برنامه‌ریزی کند، می‌توان از چنگال بیماری تک‌محصولی رهایی یافت.
اما نکته‌ای مهم که باید به‌عنوان یک حاشیه و تکمله به سخنان سردار افزود این است که استفاده از تک‌تک فرصت‌های موجود در اقتصاد کشور علاوه‌بر اصلاح شیوه مدیریت، نیازمند اصلاح شیوه تعامل با جهان خارج است.
به‌عنوان نمونه موقعیت خاص جغرافیایی کشور و قرار گرفتن در مسیر خطوط هواپیمایی شرق آسیا به اروپا فرصتی بسیار ارزشمند در اختیارمان قرار داده‌است تا با فعال کردن شبکه فرودگاه‌های مجهز خود و ارائه خدمات به هواپیماهای عبوری درآمد سرشاری کسب کنیم. اما آیا بدون حل مشکلات تعامل با کشورهای منطقه و جهان استفاده از این فرصت امکان‌پذیر است؟
همچنین صادرات فرآورده‌های کشاورزی و باغی درصورت استفاده از فنآوری روز در فرآوری و بسته‌بندی می‌تواند درآمد سرشاری نصیب کشورمان بکند، و موجبات شکوفایی بخش کشاورزی و صنعت را فراهم آورد. اما در شرایطی که دشمن کینه‌توز گام به گام در مسیر تکمیل حلقه تحریم کشورمان پیش می‌رود و بدخواهان منطقه و تروریست‌های فراری برخوردار از حمایت بی‌حساب و کتاب مدعیان حقوق بشر برایش سوت و کف می‌زنند، آیا می‌توان به فکر افزایش صادرات غیرنفتی بود؟ چه تضمینی وجود دارد که دشمنان ایران حتی داروهای گیاهی تولیدی کشورمان را هم تحریم نکنند؟ فراموش نکنیم که هم‌اینک دو کشتی ایرانی به دلیل عدم امکان خرید سوخت در برزیل متوقف شده‌اند و برای بازگرداندنشان لابد باید یک تانکر به آن منطقه اعزام کنیم.
شرایط تحریم بسیاری از صادرکنندگان را ناگزیر از فله‌فروشی و صرف‌نظر از ارزش افزوده بالای مراحل بعدی بسته‌بندی می‌کند، و بدین‌ترتیب باید سودی سرشار از یک‌سو از جیب فعالان اقتصادی کشورمان خارج شود، و از سوی دیگر به جیب گشاد رقبای منطقه‌ای‌مان وارد شود که در سال‌های آینده با بنیه مالی قوی‌تری به رقابت با ما بپردازند.
مثال‌های فراوانی از این‌دست می‌توان‌زد که همه شاهدی بر سوختن فرصت‌های ارزشمند و تکرارنشدنی برای ثروت‌اندوزی و طی مراحل توسعه است، و در همه آن‌ها علاوه‌بر سوء مدیریت که سردار سلیمانی به‌درستی بدان اشاره دارند، آثار بی‌اعتنایی به شرایط خاص تعامل با جهان خارج مشهود است.
چهار دهه قبل که کشور بزرگ چین در آغاز دور جدید سیاستگزاری خود برای توسعه بود، رهبر وقت چین گفت که این کشور برای جبران فاصله خود با کشورهای صنعتی به چهار دهه صلح نیاز دارد. این‌ بدان‌معنی بود که چین به‌عنوان یک قدرت هسته‌ای وارد مناقشات سیاسی نظامی نخواهدشد و با زبان صلح و همکاری بین‌المللی به فتح بازارهای جهان خواهدپرداخت. امروزه این کشور به‌عنوان قدرت دوم اقتصادی جهان در شرایطی قرار دارد که چندان نگران خط و نشان کشیدن مستأجر قلدرمسلک کاخ سفید نباشد، زیرا می‌داند تداوم جنگ اقتصادی امریکا با چین، برای امریکا هزینه‌های سنگینی دربر خواهدداشت.
بازنگری در عرصه تعامل با جهان در کنار سه نکته کلیدی که سردار بدان اشاره کرده‌اند، ضرورت امروز کشور برای تضمین و تداوم رشد اقتصاد ملی است.
——————————
۱ – مراجعه کنید به:
سردار سلیمانی: تحریم‌ها می‌تواند برای ما فرصت باشد
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره یکشنبه ۳۰ – ۴ – ۹۸ به چاپ رسیده‌است.

دسته‌ها: سیاست‌گذاری اقتصادی, یک‌کمی سیاسی