نزدیک به سه‌سال از آغاز طرح پرداخت یارانه نقدی می‌گذرد. بنا بود با اجرای این طرح، دولت با افزایش قیمت حامل‌های انرژی درآمد کسب کند، و از محل این درآمد، یارانه نقدی را به حساب کلیه خانوارها واریز کند.
بااین‌حال درآمدی که دولت توانست کسب کند، هرگز قابل‌مقایسه با منابع مالی موردنیاز برای اجرای طرح نبود. به‌گونه‌ای که ظرف یک‌سال و ده‌ماه از آغاز طرح، دولت حتی موفق به تأمین ۶۰درصد از منابع از این طریق نشده‌است. به عبارت دیگر، در دوره مذکور بیش از ۴۰درصد یارانه پرداختی به مردم از طریق استقراض و … تأمین شده‌است.(۱) این روش تأمین منابع موجب افزایش نقدینگی شده، و به شدت گرفتن تورم کمک زیادی کرده‌است.
دولت دهم کسری منابع خود را با هر روش ممکن تأمین کرد و حتی برای افزایش میزان یارانه نقدی تا چندین‌برابر هم، اعلام آمادگی نمود. البته اطلاعی روشنی درباب شیوه تأمین منابع این افزایش یکباره از طرف مسؤولان وقت ارائه نشد.
اما با شروع به‌کار دولت جدید، یکی از مسائل موردتوجه، نحوه تأمین منابع این طرح بود. طبعاً تأمین منابع با هر روش ممکن موردقبول دولت جدید نیست. ازاین‌رو، متولیان امر با جدیت به فکر یافتن راه چاره هستند.
قطع یارانه سه دهک بالای درآمدی جامعه، با هدف کاستن از بارمالی اجرای طرح و ایجاد تناسب بین منابع و مصارف مطرح شده‌است. موافقان این روش معتقدند پرداخت یارانه به همه افراد جامعه با فلسفه طرح هدفمندی یارانه‌ها مخالف است. و با حذف دهک‌های بالا در عین این که لطمه‌ای به درآمد و سطح رفاه این گروه وارد نمی‌شود، کسری منابع اجرای طرح هم کاهش می‌‌یابد.
مخالفان هم دلایل دیگری از جمله نبود اطلاعات مکفی برای شناخت درست دهک‌های بالای جامعه را حداقل در کوتاه‌مدت، موردتوجه قرار می‌دهند. حذف شتابزده افراد از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه با اتکا به اطلاعات ناقص، ممکن است منتهی به حذف خانوارهایی از دهک‌های پنجم و ششم به جای خانوارهای دهک دوم بشود، و به نارضایتی‌هایی دامن بزند.(۲)
مسلماً با توجه به میزان درآمد قابل‌حصول، ادامه اجرای طرح با روش موجود به صلاح نیست و باید فکری اساسی بشود. اما از سوی دیگر، تعیین خانوارهای سه دهک بالای درآمدی، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و در کوتاه‌مدت به این راحتی ممکن نیست. به‌این‌ترتیب هرگونه شتابزدگی در قطع یارانه‌ها می‌تواند به نارضایتی‌هایی در سطح جامعه دامن بزند. همان‌گونه که اجرای “سریع و ضربتی” سهمیه‌بندی بنزین موجبات نارضایتی گروهی از مردم را فراهم کرد.
بااین‌حال به نظر می‌رسد همزمان با انجام مطالعات دقیق برای شناخت دهک‌های درآمدی بالا و فراهم ساختن مقدمات حذف پردرآمدها، برای کاهش بارمالی طرح می‌توان روش مناسبی به کار گرفت که نه‌تنها منتهی به گسترش نارضایتی نشود، بلکه حتی بهانه‌ای برای افزایش میزان همبستگی ملی شود.
انصراف داوطلبانه افراد از دریافت یارانه در همان ابتدای طرح پرداخت یارانه نقدی موردتوجه قرار گرفت، و گروهی هرچند معدود و محدود اقدام به درخواست یارانه نکردند. بااین‌حال این روش به‌طور گسترده و با شیوه مناسبی تبلیغ و حمایت نشد. شکل نامناسب و شتابزده جمع‌آوری اطلاعات بدون بسترسازی، شرایطی را فراهم کرد که عدم‌تمایل افراد به درخواست یارانه به‌نوعی همسو با خودداری از افشای اطلاعات درآمدی و دارایی تلقی شود! به‌این‌ترتیب، می‌توان‌گفت از ظرفیت شیوه انصراف داوطلبانه برای کاهش بار مالی طرح استفاده نشده‌است.
طرح انصراف داوطلبانه، اگر به شکل مناسبی طراحی، تبلیغ و اجرا شود، می‌تواند از یک سو کمک بزرگی به کاستن از عدم‌توازن بین منابع و مصارف برنامه هدفمندی یارانه‌ها بکند. از سوی دیگر می‌تواند میدانی برای به نمایش گذاشتن همدلی و همبستگی ملی باشد.
انصراف داوطلبانه می‌تواند یا به شکل دائمی و یا به شکل موقتی باشد. به‌این‌ترتیب که دو گزینه به فرد داوطلب معرفی می‌شود، و او می‌تواند بین انصراف دائم از دریافت یارانه و یا به تعویق انداختن دریافت یارانه به مدت معین (شش‌ماه یا یک‌سال و یا بیشتر) یک‌مورد را انتخاب کند. نکته دیگری که باید در اجرای این طرح موردتوجه قرار گیرد، افشای کامل اطلاعات مربوط به اسامی انصراف‌دهندگان برای عموم مردم است؛ به عنوان مثال فهرست اسامی انصراف‌دهندگان و حتی شماره ردیف هرکدام که نشان‌دهنده سبقت افراد در اقدام به انصراف است، در یک پایگاه اینترنتی در اختیار همگان قرار می‌ گیرد.(۳) به‌این‌ترتیب تمایل افراد برای شرکت در این طرح که به‌گونه‌ای یک اقدام مثبت اجتماعی تلقی می‌شود، افزایش خواهدیافت.
هرچند انصراف موقت افراد از دریافت یارانه، فقط انتقال مشکل تأمین منابع از امروز به فردا است، بااین‌حال همین میزان کمک مردمی هم می‌تواند مشکلی از پیش پای دولت بردارد. از سوی دیگر، اجرای این طرح منافات چندانی با مطالعه و برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌های مکمل ندارد.
———————————————–
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره شنبه ۲۷ – ۷ – ۱۳۹۲ به‌ چاپ رسیده‌است.
۱ – به نقل از گزارش سیزدهم آقای احمد توکلی در آدرس زیر:
الف الف چرا باید یارانه ثروتمندان و افراد برخوردار را قطع کرد؟ الف  الف
۲ – در یادداشت پرداخت یارانه به افراد پردرآمد: بله یا نه؟ به این مطلب پرداخته‌ام.
۳ – البته مشروط به این که نرم‌افزار مربوطه قابلیت رزرو کردن شماره ردیف‌های دورقمی یا روند را برای متقاضیان خاص! نداشته‌باشد؛ و علاوه‌برآن، این تضمین برای همه افراد جامعه فراهم شود که اطلاعات این پایگاه هرگز به ابزاری برای دریافت امتیازات رانت‌جویانه از طرف فرصت‌طلبان تبدیل نخواهدشد.

دسته‌ها: برنامه‌ریزی و بودجه, سیاست‌گذاری اقتصادی