وقتی متّهم تهمت می‌زند *
به نظر من ایرادی در شیوه رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با آزار جنسی و تعرض وجود دارد که ناخواسته منتهی به گسترش این رفتار مجرمانه می‌گردد.
با مراجعه به صفحات حوادث روزنامه‌ها، می‌توان‌دریافت که در بسیاری از این‌گونه پرونده‌ها، مجرمان مثلاً با تظاهر به مسافرکشی، قربانی را به اشتباه انداخته و او را ربوده‌اند. با شکایت قربانی، جستجو برای یافتن مجرم آغاز شده، واو با تلاش بی‌وقفه پلیس گیر می‌افتد. او در ابتدا منکر رفتار مجرمانه است، اما بعد از روبه‌رو شدن با شواهد، ناگزیر از اعتراف می‌شود. اما تازه بازی اصلی او شروع می‌شود.
مجرم از سر ناچاری، ارتکاب جرم را می‌پذیرد، چون همه شواهد برعلیه اوست و انکار فایده‌ای ندارد. اما ادعا می‌کند “اجباری درکار نبود، من به او پیشنهاد کردم و او پذیرفت”. به‌این‌ترتیب شاکی پرونده با یک اتهام ناجوانمردانه روبه‌رو می‌شود. در زیر نمونه‌هایی از این‌گونه پرونده‌ها که در سایت‌های خبری منتشر شده، ارائه می‌کنم:
نقل از سایت خبر‌آن‌لاین:
” … متهم گفت: … وقتی در جنگل شیان با او ارتباط برقرار کردم با میل خودش بود و من او را به‌زور مورد آزار قرار ندادم و ادعای این زن دروغ است. مدتی بعد چند زن دیگر هم … مدعی شدند این مرد آن‌ها را نیز موردتعرض قرار داده‌است،… حبیب از اتهام تجاوز به عنف تبرئه … شد.” (۱)
نقل از سایت انتخاب:
” … ماموران … ٢ متهم این پرونده را دستگیر کردند. یکی از متّهمان در رابطه با روز حادثه گفت: من او را به‌زور سوار خودرو نکردم. … با میل و اراده خودش باهم به جاجرود رفتیم.” (۲)
نقل از سایت همشهری‌آن‌لاین:
” …متهم گفت: او آن‌روز با پای خودش به خانه من آمد و هیچ زور و اجباری در کار نبود. دختر جوان فریاد زد دروغ می‌گوید … او همچنین گفت که می‌تواند ادعای خودش را اثبات کند. … تحقیق در این پرونده ادامه دارد تا ابعاد پنهان آن آشکار شود.” (۳)
نقل از یک سایت دیگر:
” … سه پسر جوان مدعی شدند دختر شاکی خودش به برقراری رابطه با آن‌ها تمایل داشت. یکی از این پسران گفت: ما به او پیشنهاد دادیم و او هم قبول کرد.این دختر معتاد به انواع مواد مخدر است … حالا که متوجه شده خانواده‌ای ثروتمند داریم، قصد دارد با این شکایت از ما پول بگیرد…. یک‌بار دیگر این دختر به پزشکی قانونی انتقال یافت و نتایج آزمایش‌ها نشان داد او معتاد نیست و گفته‌های سه مرد جوان کذب است…. مادرش گفت: از وقتی دخترم موردتجاوز قرارگرفت، وضعیت روحی خوبی نداشت و گفته‌های تحقیرآمیز این پسران هم به شدت وضعیت او را به هم ریخت؛ البته من و پدرش فکر نمی‌کردیم او خودکشی کند.” (۴)
با قدری جستجو می‌توان ده‌ها مورد دیگر از این قبیل پرونده‌ها را که در رسانه‌ها یافت. به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، در مرحله بررسی پرونده، ادعای فرد دستگیرشده به‌راحتی قابل‌بررسی شمرده‌می‌شود، و شاکی باید ادعای خود را که با متّهم رابطه نامشروع از سر رضایت نداشته‌است، به اثبات برساند! (۵)
شاید قضات محترمی که به چنین پرونده‌هایی رسیدگی می‌کنند، براساس قاعده البَیِّنَهُ عَلی المُدَّعی، حکم می‌کنند که شاکی باید ادعای خود را ثابت کند. اما چنین رویه‌ای موجب می‌شود او که صدمه جسمی و روحی فراوانی متحمل شده، آزار و تحقیر بیشتری هم متحمل شود، تا بتواند خود را از مظان اتهامی ناجوانمردانه نجات بدهد.
علاوه‌براین معمولاً شاکی به دلیل ترس از لطمه حیثیتی، انگیزه کمی برای طرح شکایت و پیگیری ماجرا دارد، و این امر باعث می‌شود بخش مهمی از این‌گونه جرم‌ها گزارش نشود و مجرمی که در حالت معمول، باید بعد از یک‌مورد رفتار مجرمانه شناسایی و دستگیر می‌شد، آزادانه تعداد قربانیان خود را بالا ببرد. حال اگر بنا باشد شاکی غیر از نگرانی حیثیتی، نگران متهم‌شدن خودش هم باشد، طبعاً این انگیزه کم‌تر و گستاخی مجرمان به تکرار جرم بیشتر می‌شود. انعکاس این بخش از پرونده‌ها در روزنامه‌ها، این باور را برای قربانیان احتمالی ایجاد می‌کند که درصورت شکایت، ممکن است خودشان متهم و شریک جرم تلقی شوند!
به‌این‌ترتیب، قابل‌بررسی شناخته‌شدن ادعای مجرم، و درخواست مدرک از شاکی برای اثبات ادعای اجبار و عنف، همان‌گونه که در ابتدا اشاره کردم، ناخواسته منتهی به گسترش این رفتار مجرمانه می‌گردد.
به‌نظر من، حداقل تغییری که البته همراه با اطلاع‌رسانی کارآمد در سطح جامعه، باید در این شیوه رسیدگی به پرونده داده‌شود، این است که به‌دنبال ادعای متهم درباب به‌کار نبردن اجبار و عنف، از او مدرکی برای اثبات ادعایش خواسته‌شود. زیرا او در این مرحله، اصل رابطه نامشروع را پذیرفته، اما ادعای جدید مطرح کرده‌است. به‌این‌ترتیب مجرمان بالقوه که به فکر تداوم اعمال شیطانی خود در آینده هستند، متوجه خواهندشد که با طرح چنین اتهامات ناجوانمردانه‌ای نمی‌توانند در روند دادرسی و مجازات خود وقفه ایجاد کنند.
نکته قابل‌تأمل این است که در مرحله طرح ادعای متهم، فقط شاکی نیست که مدعی محسوب می‌شود و باید ادعای خود را ثابت کند؛ بلکه هردو طرف مدعی هستند، البته با این تفاوت که متهم در اولین برخورد با بازپرس، با قصد فریب سیستم قضایی دروغ گفته، اما برای دروغ‌گویی شاکی هنوز هیچ‌گونه مدرکی وجود ندارد. پس اگر حکم به این که در این مرحله شاکی از الزام به اثبات ادعای خود حداقل موقتاً معاف شود، و متهم ملزم به اثبات باشد، چندان نامعقول به نظر نمی‌رسد.
شاید چنین به نظر برسد که رویّه پیشنهادی مفسده ایجاد می‌کند؛ زیرا با این ترتیب افرادی می‌توانند با هدف سودجویی و گرفتن باج، به طعمه خود تهمت بزنند. در جواب باید گفت این رویّه حتی اگر مفسده‌ای هم به‌دنبال داشته‌باشد، بر رویه مرسوم فعلی ترجیح دارد. زیرا رویّه فعلی مفسده بیشتری ایجاد می‌کند.
به‌نظرمن، اعلام این تغییر رویّه و دادن آموزش کافی به شهروندان، می‌تواند از گسترش این‌گونه جرم‌ها (البته تاحدّی) جلوگیری کند. زیرا “مجرم”ها احساس امنیت نخواهندکرد که درصورت دستگیری، می‌توانند با استفاده از تک‌ماده تهمت و فرار‌به‌جلو، مجازات خود را فقط به شلاق محدود کنند. “طعمه”ها هم خواهنددانست که ممکن است گرفتاری جدی برایشان پیش بیاید، و ساده‌لوحی و بی‌مبالاتی‌شان کار دستشان بدهد.
———————————————-
۱ – مراجعه کنید به:
راننده پیکان آلبالویی از اتهام تجاوز تبرئه شد
۲ – مراجعه کنید به:
تجاوز به دختر دانشجو در پارک چیتگر
۳ – مراجعه کنید به:
نفرت از زنان؛ انگیزه آدم‌ربای شیطان‌صفت
۴ – مراجعه کنید به:
دختری به دلیل فشار تهمت‌های وارده از سمت متجاوزان خودکشی کرد
۵ – برای نمونه به مورد زیر توجه کنید:
متهم در دادگاه: آزار جنسی را قبول دارم اما تجاوز نکردم
* – این یادداشت با قدری تلخیص در روزنامه ایران شماره سه‌شنبه ۱۲ – ۸ – ۹۴ به چاپ رسیده‌است.
دسته‌ها: جامعه