اخیراً وزیر نیرو در مصاحبه‌ای با خبرگزاری مهر مطالبی را در باب طرح انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی ایران گفته‌است که جای تأمل دارد.(۱) وی به این نکته اشاره می‌کند که مجلس درباب منابع بودجه‌ای تخصیص‌یافته به این طرح اشکال گرفته، و مذاکره بین مجلس و دولت برای حل مشکل ادامه دارد.
آن‌چه که از این مصاحبه و گفته‌های وزیر نیرو می‌توان برداشت کرد، این است که چون در قالب بودجه سال جاری برای این پروژه اعتباری درنظر گرفته نشده‌است، مجلسیان به شروع این پروژه با استفاده از منابع سایر طرح‌ها ایراد گرفته‌اند. دولت تلاش می‌کند تا رضایت مجلسیان را درباب این جابه‌جایی منابع جلب کند، و درعین‌حال به فکر استفاده از منابع غیربودجه‌ای نیز برای پیشبرد کار افتاده‌است.
درباره پروژه انتقال آب از دریای خزر، در دو یادداشت قبلی(۲) به این نکته پرداختم که چنین پروژه عظیمی برپایه مطالعات کارشناسی عمیق انتخاب نشده‌است و اگر بنا بود تصمیم‌گیری دراین‌باب براساس مطالعات انجام بگیرد، شیوه‌های بهتری برای حل مشکل بی‌آبی و کم‌آبی کویر انتخاب و پیشنهاد می‌شد. این‌جا از زاویه دیگری به موضوع توجه می‌کنم.
ابتدا به چند نکته کوتاه اشاره می‌کنم:
۱ – کل بودجه عمرانی سال ۱۳۹۰ در حدود ۳۵هزار میلیارد تومان بود، که فقط ۲۵هزار میلیارد تومان آن جذب شد.
۲ – بودجه عمرانی مصوب برای سال ۱۳۹۱ در حدود ۴۰هزار میلیارد تومان است.
۳ – بودجه اولیه درنظر گرفته‌شده برای پروژه انتقال آب دریای خزر ۳هزار میلیارد تومان است.
۴ – دولت در سال‌های گذشته در قالب لایحه بودجه، علاوه بر پروژه‌هایی که منابع بودجه‌ای به آن‌ها تخصیص می‌یافت، پروژه‌هایی را نیز به عنوان اولویت‌های مطالعاتی معرفی می‌کرد. در لایحه بودجه سال ۱۳۸۹ نزدیک به ۴۷۰پروژه کوچک و بزرگ در لیست مزبور قرار گرفتند که فقط یک قلم آن خط آهن چاه‌بهار – زاهدان – مشهد بود. به عبارت دیگر تهیه‌کنندگان لایحه بودجه هر پروژه‌ای را که به فکرشان رسیده‌بود، در این لیست ذکر کرده‌بودند.
نکته قابل‌تأمل این است که در این لیست مفصل اشاره‌ای به پروژه انتقال آب دریای خزر نشده‌است. به عبارت دیگر در زمستان سال ۱۳۸۸ که لایحه بودجه سال ۱۳۸۹ در دست تهیه بود، هیچ‌کس نمی‌دانست که پروژه‌ای عظیم به نام انتقال آب دریای خزر به‌زودی شروع خواهدشد.
حال یک‌بار دیگر این چهار نکته را کنار هم بچینیم. دولت در ابتدای سال ۱۳۹۱ به‌ناگهان کلنگ پروژه‌ای عظیم را بر زمین می‌زند که بودجه اولیه‌اش به تنهایی ۱۲درصد کل بودجه عمرانی جذب‌شده کشور در سال قبل است. این پروژه عظیم تا آن زمان مانند یک طرح محرمانه تلقی شده، و هیچ‌کس از آن خبردار نشده‌است.
چنین شیوه‌ای برای انتخاب و شروع یک پروژه، حتی برای پروژه‌های کوچک‌مقیاس هم پذیرفته نیست؛ چه رسد به پروژه‌ای که بار مالی بسیار سنگینی برای کشور ایجاد می‌کند.
درواقع مسیر منطقی مطالعه، انتخاب و تصویب پروژه از مطالعات کارشناسی با همکاری مراکز پژوهشی و علمی کشور آغاز شده، و در مراحل بعد در سطح مدیران و تصمیم‌گیرندگان ارشد که به تمام مشکلات اجرایی و کاستی‌های کشور واقف هستند، مطرح می‌شود تا با رعایت مصالح و سیاست‌های کلی کشور و با توجه به دغدغه‌های مقامات مسؤول در باب اجرا یا عدم‌اجرای آن تصمیم گرفته‌شود.
اما از شواهد و قرائن پیداست که برای این پروژه عظیم و پرهزینه هرگز چنین مراحلی طی نشده‌است. زیرا همان‌طور که گفتم، اگر در زمستان سال ۱۳۸۸ احدی از برنامه‌ریزان کشور از این پروژه اطلاعی داشت، محال بود در لیست پروژه‌های در دست مطالعه که شرحش در بالا گذشت، به آن اشاره نشود.
به‌این‌ترتیب، اگر با خوش‌بینی مفرط به قضیه نگاه کنیم، باید گفت در بهترین حالت، ایده اولیه پروژه در ابتدای سال ۱۳۸۹ مطرح شده، و بعد از دو سال به مرحله کلنگ‌زنی رسیده‌است. اگر این فرض را هم بپذیریم، باید گفت دوسال بررسی و مطالعه، آن‌هم مطالعه محرمانه و بدون استفاده از همکاری هیچ‌کدام از دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور، برای چنین پروژه عظیمی، بسیار ناکافی است.
البته همان‌طور که گفتم، این نگاه خوش‌بینانه است. اما در عالم واقع هیچ نشانی از یک مطالعه جامع و علمی یک یا دوساله برای این طرح مشاهده نمی‌شود. به‌عبارت‌دیگر، باید بگوییم این پروژه در مدت زمانی بسیار کوتاه از مرحله ایده اولیه به مرحله کلنگ‌زنی رسیده‌است.
چنین شیوه تصمیم‌گیری آن هم برای پروژه‌هایی در این مقیاس عظیم بسیار خطرناک و زیانبار است. امیدوارم تصمیم‌گیرندگان هم در مجلس و هم در دولت، به این مهم بی‌توجهی نکنند.
در پایان به این نکته هم اشاره کنم که وزیر نیرو در مصاحبه‌اش به امکان تأمین مالی پروژه از منابع غیربودجه‌ای و جذب سرمایه‌گذاری اشاره کرده‌است، که بسیار جای بحث دارد. شاید در یادداشتی دیگر به این نظر عجیب ایشان بپردازم.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –– – – – – – –
۱ – مراجعه کنید به:
جزئیات مذاکره دولت و مجلس برای انتقال آب خزر
۲ – مطالعه دو یادداشت زیر را پیشنهاد می‌کنم:
آب شیرین خزر در کام تشنه کویر (۱)
آب شیرین خزر در کام تشنه کویر (۲)

دسته‌ها: برنامه‌ریزی و بودجه