اهمیت نقش رسانهها در میدان مبارزه با فساد *
رئیس محترم قوه قضائیه در نشست اخیر شورای عالی قضایی به دو نکته مهم در عرصه مبارزه با فساد تأکید کردهاند: “برخورد جدی با هرگونه ناسلامتی در دستگاه قضائی” و “حمایت از گزارشگران فساد”.(۱) بیتردید این تأکید و توجه امید به برچیدهشدن فساد و پایان دوران اقتدار مفسدان و صاحبان امضای طلایی را پررنگتر میسازد. زیرا مبارزه با فساد بدون برخورداری از دستگاه قضایی سالم و عاری از فساد بینتیجه است، و از سوی دیگر حمایت از گزارشگران فساد و بهاصطلاح سوتزنان حاشیه امن شبکههای فساد را از بین میبرد.
واقعیت این است که اجرای درست هردو برنامه مهم اعلامشده در گرو حمایت از رسانههای مستقل و کمک به آنها برای ایفای نقش بهتر و جدیتر در میدان مبارزه با فساد است. رسانهها میتوانند با اطلاعرسانی بهموقع عرصه را بر مفسدان تنگ کنند. اما حضور فعال رسانهها در میدان مبارزه با فساد نیازمند حمایت جدی متولیان امر و بهویژه دستگاه قضا است. باید با تدوین قوانین و مقررات جامع شرایطی را فراهم ساخت که اصحاب رسانه بدون نگرانی به انتشار اطلاعات و کشف و شناسایی پروندههای فساد بپردازند و واهمهای از پروندهسازی از طرف شبکه فساد نداشتهباشند.
بهروشنی پیداست وقتی گروهی فرصتطلب با بهرهگیری از موقعیت شغلی یکی از اعضای خود در فلان تشکیلات دولتی، به کسب ثروت در مقیاس نجومی میپردازند، انگیزه کافی دارند که برای حفظ این موقعیت و جلوگیری از فعالیت رسانههای مستقل و مزاحم مصمم به دردسرسازی برایشان باشند. در چنین فضایی حمایت دستگاه قضا میتواند اینگونه تلاشها را خنثی کند.
به بیان مختصر واژه مصونیت در میدان مبارزه با فساد یک واژه کلیدی است، در غیاب رسانههای مستقل، شبکه فساد از نوعی مصونیت برخوردار میشوند، زیرا میتوانند بدون جلب توجه افکار عمومی به ارعاب یا تطمیع مدیران ذیربط بپردازند و گام بهگام برنامه خود را پیش ببرند. برای درهم شکستن این مصونیت مضرّ، باید یک نوع مصونیت مفید را در جامعه گسترش داد، و آن مصونیت رسانهها از خطر پروندهسازی و گرفتاری قضایی است. حمایت از گزارشگران فساد که رئیس محترم قوه قضائیه از آن سخن میگویند، دقیقاً با همین مفهوم “مصونیت مفید” متناظر است.
با قدری مسامحه میتوانگفت عرصه جامعه همواره میزبان یکی از این دو نوع مصونیت است. یا رسانهها از مصونیت مفید برخوردار هستند، و با فعالیت دلسوزانه خود مفسدان و رانتخواران را به گوشه رینگ میرانند؛ و یا مفسدان از مصونیت مضرّ برخوردارند و در غیاب رسانههای مستقل شبکه فساد خود را توانمندتر و پیچیدهتر و مهارنشدنیتر میکنند. و این بدانمعنی است که متولیان امر ناگزیر از انتخاب و بسط یکی از این دو نوع مصونیت هستند. آنان اگر طالب حذف مصونیت مضرّ باشند، باید آستانه تحمل خود را بالا برده، و وجود مصونیت مفید را در جامعه تاب بیاورند.
با مروری گذرا در پرونده کشورهایی که سالیان طولانی درگیر مبارزه با فساد بوده، و اینک جایگاه بهتری نسبت به ما در رتبهبندی جوامع عاری از فساد دارند، نشان میدهد که هیچکجای دنیا و در هیچ کشوری امر خطیر مبارزه با فساد بدون حضور جدی رسانهها قدم در مسیر موفقیت نگذاشتهاست. حال سؤالی که مطرح میگردد، این است که نقش و سهم رسانهها بهویژه رسانههای مستقل در میدان این مبارزه بزرگ ملی چگونه تعریف شدهاست.
با بررسی بسیاری از پروندههای کلان فساد در کشورمان قاطعانه میتوان ادعا کرد که درصورت ورود بهموقع رسانهها به صحنه و اطلاعرسانی به جامعه، فساد موجود خیلی زودتر کشف شده، و جراحت وارده به اقتصاد و مهمتر از آن به باورهای جامعه بهتر و مؤثرتر درمان میشدند. اما در غیاب رسانهها و گزارشگران مردمی شبکه فساد با اعتماد به نفس بالا کار خود را ادامه داده، و ارزش ریالی میزان فساد محقق شده را از هفت یا هشت رقم به دوازده رقم رسانده، و خسارتی سهمگین به اقتصاد کشور وارد کردهاند.
مبارزه با فساد در جامعه ما نمیتواند مسیری متفاوت با مبارزه سایر جوامع طی کند. رسانهها دیر یا زود باید بهعنوان یک بازیگر مهم در این میدان به رسمیت شناختهشوند، و موانع موجود بر سر راه ورودشان به این مبارزه برچیدهشود. مهمترین و تعیینکنندهترین مانع بیاعتمادی متولیان امر و باور نداشتن به نقش رسانهها در تنویر افکار عمومی است. درحالیکه رسانهها میتوانند با اطلاعرسانی بهموقع ازیکسو بر درجه شفافیت امور بیفزایند، و از سوی دیگر از بین بردن فساد را به یک مطالبه عمومی مبدل سازند. در چنین شرایطی ابعاد فعالیت مفسدان بهتدریج کوچکتر و محدودتر میشود، و مهار هیولای فساد امکانپذیر میگردد.
————————–
۱ – مراجعه کنید به:
گزارشگران فساد و ناهیان از منکر مورد حمایت قرار میگیرند
* – این یادداشت با عنوان “الزامات رسانهها در میدان مبارزه با فساد“در روزنامه شرق شماره شنبه ۱۴ – ۴ – ۹۹ به چاپ رسیدهاست.
دستهها: رانتخواری و فساد