رشد هشتدرصدی آنهم بدون نیاز به سرمایه *
سعید جلیلی چندروز پیش در یک سخنرانی به مناسبت هفته بصیرت و روشنگری گفتهاست: «بحثهای غلطی وجود دارد که رشد اقتصادی هشتدرصدی را منوط به وجود سرمایه میدانند». (۱) وی در ادامه سخنانش از سرمایه و فنآوری بهعنوان مؤلفههای رشد یاد میکند، اما با قدری تأمل در این سخنان میتواندریافت که از دید او عامل سرمایه نقشی بسیار جزئی در این میان دارد، بهگونهای که میتوان آن را حتی نادیده گرفت.
دانشجویان رشته اقتصاد از همان سالهای نخست تحصیل با مفاهیم رشد و توسعه اقتصادی آشنا شده، و در سالهای بعد با مرور مدلهای رشد درمییابند که رشد اقتصادی متأثر از عوامل متعددی است، و نبود هریک از این عوامل میتواند جریان رشد را اگر نگوییم ناممکن، به طرز محسوسی کند سازد. همچنین با مروری بر تجربه کشورهایی که در طول چند دهه گذشته نرخهای بالای رشد اقتصادی را تجربه کردهاند میتواندریافت چنین موفقیتی حاصل همراهی همه این عوامل و هوشمندی مدیران در ترکیب آنها و استفاده بهینه از تمامی ظرفیتها است. بهعنوان نمونه رشد همه این کشورها مرهون حضور گسترده در بازارهای جهانی و استفاده از هر فرصتی برای افزایش صادرات بودهاست. بهگونهای که با صرف از دست دادن فرصت حضور در بازار فقط یک کشور، نرخ رشد کاهش مییابد. همچنین موفقیت این کشورها متأثر از میزان سرمایه جذبشده بودهاست. بدینترتیب آقای جلیلی و مشاوران اقتصادیاش که البته همگی دانشآموخته دانشگاه خاصی هستند، هرگز نمیتوانند کشوری را مثال بزنند که بدون امکان دسترسی به سرمایه نرخ رشد بالا یا حتی متوسط را تجربه کردهباشد.
از سخنان آقای جلیلی میتوان برداشت کرد که از دید ایشان بالا بردن سطح فنآوری میتواند اثر منفی کمبود سرمایه را جبران کند. اما نکتهای که ایشان بدان توجه نمیکند، این است که اتفاقاً استفاده از فنآوری بالا در سطح گسترده نیاز به سرمایه را به شدت افزایش میدهد، مگر این که ایشان فقط به برخی فنآوریها که با استفاده از خلاقیت ناب نحبگان وطنی در اختیارمان قرار گرفته، و البته تمام نیاز بخش مولد اقتصاد ملی را پوشش نمیدهد توجه داشتهباشند. در این باب هم اشاره به این واقعیت ضرورت دارد که اتفاقاً بخش بزرگی از نخبگان جوان کشورمان در سایه بستههای سیاستی موردحمایت همفکران ایشان نومیدانه راه مهاجرت را در پیش گرفتهاند.
با عنایت به آنچه ذکر شد، اصرار آقای جلیلی به ممکن بودن تحقق رشد اقتصادی بالا بدون نیاز به سرمایه بیشتر از این که متکی بر مطالعات کارشناسانه در حوزه اقتصاد توسعه باشد، در حد یک حرف زور (به تعبیر عامیانه) تنزل مییابد. چرا که هیچ استدلال علمی و متکی بر تجربیات از عالم واقع در تأیید آن نمیتوان یافت. علاوهبراین، حتی اگر بر فرض محال تحقق رشد هشتدرصدی بدون استفاده از سرمایه ممکن باشد، تازه این سؤال پیش خواهدآمد که چرا باید یک کشور برای رسیدن به نرخ رشد بالاتر مثلاٍ دوازدهدرصد خود را از امکان استفاده از سرمایه محروم سازد؟ آیا این همان مصداق بارز خودتحریمی نیست؟
اما نکته بسیار جالب در استدلالات آقای جلیلی بینیازی ایشان از تتبعات کارشناسانه بیشتر و استفاده از حجم نمونه بالا است. گویی همانطورکه ایشان رشد اقتصادی هشتدرصدی را نیازمند جذب سرمایه نمیدانند، نتیجهگیری در یک تحلیل کارشناسانه را هم نیازمند بررسی و تحلیل واقعیات و گردآوری مستندات نمیبینند! ایشان در ادامه سخنان خود میگوید: «طی بازدیدی که امروز از شرکتهای دانشبنیان استان داشتیم که برخی از آنها هم در بخش کشاورزی فعال هستند، بررسی کرده و دیدیم که با یک فناوری میتوان رشد بسیار قابلتوجهی را در این بخش شکل دهیم.» ایشان همچنین در یک سخنرانی در آذرماه ۱۳۹۴ میگوید که در یک جلسه با حضور سفرای سابق به این نتیجه رسیدهاست که برای تحقق صادرات ۲۰۰میلیارددلاری نیازی به تعامل با جهان نیست! (۲) درواقع ایشان با یک بازدید دوساعته نتیجه میگیرد که تحقق رشد اقتصادی نیازمند سرمایه نیست و با کمک فنآوری بالا اتفاق میافتد، و در یک جلسه دوساعته با کمک یک دستگاه ماشین حساب برای جمع زدن ارقام پیشنهادی سفرا در مورد کشور محل مأموریتشان به عدد ۲۰۰ میلیارددلار رسیده و چنین نتیجه مهمی را استخراج میکند!
آیا بهراستی مایه شگفتی نیست که پژوهشگران فلان کشور برای رسیدن به چنین نتایجی ماهها وقت و هزاران برگ کاغذ مصرف میکنند، و بازهم نتیجه حاصله را محتاطانه بیان میکنند، اما ایشان و همفکرانشان فقط با یک جلسه مشورتی نتیجه میگیرند و انتظار دارند این ملت مظلوم سرنوشت خود را در کف باکفایت امثال ایشان بگذارد.
به باور نگارنده، ایران ما ظرفیت بسیار بالایی برای رشد سریع اقتصادی دارد، زیرا هم از نظر منابع و ثروتهای طبیعی موقعیت رشکبرانگیزی دارد، هم در موقعیت جغرافیایی خاصی در یکی از مهمترین گذرگاههای تجاری جهان واقع شده، و هم از انبوه جوانان دانشآموخته و نخبه که میتوانند چرخ عظیم رشد اقتصادی کشور را به گردش دربیاورند، برخوردار است. اما این کالبد قدرتمند نیازمند خونی است که در رگهایش جریان یابد و پزشکی حاذق، دلسوز و صادق که فرایند احیای این کالبد را مدیریت کند.
————————
* – این یادداشت در روزنامه شرق شماره یکشنبه ۲۳ – ۱۰ – ۱۴۰۳ به چاپ رسیدهاست.
۱ – مراجعه کنید به:
جلیلی: تحریم یعنی نمیخواهند ما پیشرفت کنیم
۲ – مراجعه کنید به:
دفاع سعید جلیلی از “بدون ارتباط با غرب و حتی شرایط تحریم”
دستهها: سیاستگذاری اقتصادی, یککمی سیاسی