رانت‌ستیزی و معمای حریم شخصی
تعریف حریم شخصی و تعیین حدود آن در ادبیات سیاسی و حقوقی ما چندان جا نیفتاده‌است. گاه این دایره را چنان تنگ و کوچک رسم می‌کنیم که حتی خود فرد هم در آن جای نمی‌گیرد! و گاه بنابر مصالحی دایره آنچنان وسعت می‌یابد که علاوه‌ بر خود شخص و حقوق فردی او، بخشی از حقوق جامعه نیز در داخل دایره واقع می‌شود. اتفاقاً همین ابهام موقعیت مناسبی برای رانت‌خواران بالفعل و بالقوه فراهم آورده، و امنیت و جمعیت خاطرشان را تضمین می‌کند. مرور دو واقعه زیر موضوع به روشن شدن موضوع کمک می‌کند:
اخیراً حکم نهایی دادگاه رسیدگی به شکایت استاد شجریان از رسانه ملی بابت پخش بدون مجوز آثارش صادر شد. مطابق این حکم چون رسانه ملی با پخش آثار به معروفیت استاد کمک کرده، پس شکایت مردود است. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که اگر شخصی طالب معروفیت نباشد، حق ندارد از پخش آثارش جلوگیری کند؟ یعنی حریم شخصی یک هنرمند تا بدین‌حد کوچک است که مجاز به طالب معروفیت نبودن هم نیست!
به دنبال طرح پرونده حقوق‌های نجومی، خبرنگاران از برخی مدیران خواستار شدند تا فیش حقوقی خود را منتشر کنند. مهدی چمران رئیس وقت شورای شهر تهران در مخالفت با این خواسته گفت فیش حقوقی خود را حتی به پدرش هم ارائه نمی‌کند. از دید ایشان فیش حقوقی مدیران شهری جزو حریم شخصی است و نباید کسی اطلاعات شخصی مدیران محترم را مطالبه کند.
روشن است که تعریف آقای چمران از حریم شخصی بسیار نادرست و غیرقابل‌دفاع است، زیرا شهروندان تهرانی حق دارند بدانند خدمات فلان مدیر برایشان چقدر هزینه دربر دارد. درست مثل این که سهامداران یک شرکت حق دارند در مورد حقوق مدیرعامل شرکت و کل عایدی او از محل مدیریت شرکت سؤال کنند. همچنین حکم دادگاه استاد شجریان از این دید قابل‌بررسی است که حدود حریم شخصی وی به‌عنوان یک فرد چقدر است و او مجاز به خواستن یا نخواستن چه چیزهایی است.
تعریف نادرست حریم شخصی امتیاز بزرگی برای جویندگان رانت است که با استفاده از نبود شفافیت، عملکرد خود را از دید شهروندان مخفی کنند. به‌عنوان مثال آیا سؤال از این‌که فرزندان ذکور مقامات کشورمان خدمت سربازی خود را چگونه می‌گذرانند، امنیت ملی کشور را با مخاطره روبه‌رو می‌سازد؟ چگونه است که هیچ‌یک از این “گل‌پسر”ها در پاسگاه‌های مرزی حضور ندارند، و این فقط فرزندان شهروندان درجه‌دو هستند که مظلومانه در برخورد با اشرار به شهادت می‌رسند یا به اسارت درمی‌آیند؟ همچنین آیا از فلان نماینده محترم حق داریم سؤال کنیم که گل‌پسرش سرمایه میلیاردی برای “چوپان شدن” را از کجا تأمین کرده‌است؟!
———————————-
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره چهار‌شنبه ۲۱ – ۶ – ۹۷ به چاپ رسیده‌است.

دسته‌ها: توزیع درآمد و رفاه, رانت‌خواری و فساد