پیش به‌سوی جامعه بدون‌رانت – ۱۱ *
کم‌کاری رسانه‌ها و پرکاری رانت‌خواران
از جمله عواملی که موجبات افزایش تخلفات کلان را طی سالیان گذشته فراهم آورده‌اند، می‌توان به نارسایی قوانین، ناکارآمدی شیوه‌های نظارت و اجرا، مدیریت قبیله‌ای، حذف نظام‌یافته شایستگان و به‌کارگماری گسترده وابستگان و … اشاره کرد. علاوه‌براین، شرایط خاص اقتصادی کشور و تحمیل تحریم‌های ظالمانه بیماری فساد را تشدید کرده‌است.
هیچ‌یک از عوامل برشمرده بالا قابل‌انکار نیستند، و طبعاً اگر مطالعه جامعی درمورد علل و ریشه‌های بیماری فساد انجام گیرد، ردّپای این عوامل آشکار خواهدشد. بااین‌حال، در کنار همه این عوامل، کم‌کاری رسانه‌ها موجب شده اثر تخریبی این عوامل چندبرابر شود.
ممکن است متخلفان از نارسایی قوانین و ناکارآمدی سیستم نظارت استفاده کرده، و به خواسته خود برسند؛ حتی ممکن است بتوانند قوانین را به نفع خود تغییر داده، و کارشان را آسانتر سازند، اما همواره باید دانست چشم اسفندیار رانت‌خواران و متخلفان همانا آگاهی مردم است. رسانه‌های مستقل و مردمی با فعالیت مستمر خود می‌توانند درجه آگاهی مردم را بالا برده، و عرصه را بر متخلفان فرصت‌طلب تنگ کنند. به همین دلیل است که کلان‌رانت‌خواران دشمنی سرسختانه‌ای با رسانه‌های مستقل دارند.
افزایش آگاهی مردم در مورد ابعاد رانت‌خواری و فساد مالی، ازیک‌سو منتفذان و مفسدان جویای‌رانت را مجبور می‌سازد که قدری بی‌پروایی را کنار بگذارند، و به دلیل نگرانی از برخورد افکار عمومی، طمع روزافزون خود را مهار کنند، و از سوی دیگر مسؤولان را وادار می‌کند تا با بازنگری و اصلاح قوانین و رویه‌های اجرایی و کارآمدتر ساختن شیوه‌های نظارتی از تاخت‌وتاز فرصت‌طلبان سودجو جلوگیری کنند.
ازاین‌رو تشویق رسانه‌ها به پرداختن به مسائل مرتبط با رانت‌خواری و فساد مالی یک شیوه کم‌هزینه برای کاهش میزان فساد است. زیرا اگر دولتمردان بخواهند از طریقی دیگر این میزان موفقیت را در مهار فساد کسب کنند، باید هزینه‌ای به‌مراتب سنگین‌تر را بر بودجه کشور تحمیل کنند. بااین‌حال بدبینی برخی مسؤولان به رسانه‌های مستقل موجب تشدید نظارت و محدودیت بر فضای فعالیت رسانه‌ای شده، و بسیاری از اصحاب رسانه از سر ناچاری خط‌قرمزهای متعددی را برای فعالیت خود ترسیم کرده، و به‌اصطلاح گرفتار خودسانسوری شده‌اند، و بدین‌ترتیب فرصتی طلایی و تکرارنشدنی در اختیار رانت‌جویان قرار گرفته‌است. اعمال محدودیت چندلایه بر فضای رسانه‌ای ممکن است در کوتاه‌مدت اهداف مسؤولان را در فضای رقابت سیاسی کشور تأمین کند، اما در میان‌مدت و بلندمدت هزینه گزافی را به‌صورت گسترش فساد و رانت‌خواری به کشور تحمیل می‌کند. نگاهی به شرایط امروز کشور و گسترش کمّی و کیفی فساد مؤید این ادعاست. تشویق رسانه‌های مستقل به پرداختن به موضوع فساد و رانت و برداشتن محدودیت از پیش پای اصحاب رسانه گام مهمی در امر مبارزه با فساد و رانت است.
———————————-
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره شنبه ۲۴ – ۶ – ۹۷ به چاپ رسیده‌است.
دسته‌ها: توزیع درآمد و رفاه, رانت‌خواری و فساد