تحریم و ظلم مضاعف به اقشار کم‌درآمد *
وضعیتی را تصور کنید که در یک مورد سرقت مسلحانه از شعبه بانک ۱۰۰ واحد پول به سرقت می‌رود. اما بانک ۱۵۰ واحد پول از دست داده‌است! مسأله روشن است! ۵۰ واحد دیگر را افرادی غیر از سارقان مسلح “برداشت” کرده‌اند. آلفرد هیچکاک سینماگر مشهور سال‌ها پیش در یک داستان کوتاه چنین وضعیتی را به تصویر کشیده‌است. از یک نظر تحریم ظالمانه‌ای که سال‌هاست بر علیه ملت ما شکل گرفته، شرایط مشابهی را ایجاد کرده‌است.
محدودیت‌هایی که تحریم به اقتصاد ملی تحمیل می‌کند، درواقع به کل افراد جامعه و همه دهک‌های درآمدی منتقل می‌شود و هر گروهی با توجه به موقعیت و جایگاه خود در عرصه اقتصاد، بخشی از این فشار را بر شانه‌های خود حسّ می‌کند. بااین‌حال این انتظار به‌جایی از دولتمردان است که سازوکاری را طراحی کنند تا این فشار متناسب با قدرت خرید و درآمد افراد بین آن‌ها تقسیم شود، و به بیان دیگر اقشار کم‌درآمد آسیب کمتری از این فشار ظالمانه ببینند. همان‌گونه که دولت دوران دفاع مقدس با ایجاد سازوکار مناسب توزیع کالاهای اساسی را در اختیار خود گرفت تا هیچ خانواری حتی در دورافتاده‌ترین مناطق کشور هم تحت فشار قحطی ناشی از جنگ خرد نشود.
اگر دولت در انجام این وظیفه ملی موفق نشود، و از سوی دیگر، روابط اقتصادی ناسالم در سطح اقتصاد حاکم باشد، ممکن است فشار تحمیل‌شده بر اقشار کم‌درآمد و متوسط حتی بیشتر از سهمشان باشد. یعنی اقشار مرفه نه‌تنها سهم بیشتری در پرداخت این هزینه عهده‌دار نشوند، بلکه حتی از پرداخت سهم مساوی خود نیز خودداری کنند. مشابه وضعیت توزیع فشار مالیاتی بین اقشار مختلف کشور با عنایت به سطح درآمد و توان پرداخت، در این‌جا هم ناکارآمدی دستگاه دولتی موجب تحمیل این بار اضافی بر دوش اقشار کم‌درآمد خواهدشد، که راهی برای فرار و انداختن سنگینی این بار بر دوش اقشار دیگر ندارند.
اگر دولت وارد این عرصه مهم نشود، تردیدی نیست که همه فشار تحریم و گرانی ناشی از آن بر دوش اقشار کم‌درآمد خواهدافتاد، زیرا اقشار پردرآمد و صاحبان دارایی‌ها هرچند هزینه‌زندگی شان در اثر تحریم و تورم افزایش می‌یابد، اما درآمدشان از محل افزایش دارایی‌ها بر این افزایش می‌چربد.
اما شرایط می‌تواند برای اقشار کم‌درآمد و متوسط حتی بدتر از این هم باشد. ممکن است مناسبات اقتصادی درحدی ناسالم و نامطلوب باشد که عاملی مانند تحریم، موجبات بهبود وضعیت برخی اقشار جامعه را فراهم ساخته، و با افزودن بر ارزش دارایی آنان یا ایجاد فرصت‌های ارزشمند برای ثروت‌اندوزی، باعث ظهور گروهی به‌عنوان میلیاردرهای تازه به دوران رسیده گردد. اصطلاح “کاسبان تحریم” دراصل اشاره به این گروه دارد.
دراین‌حالت، دهک‌های پایین درآمدی نه‌تنها کل فشار ناشی از تحریم را تحمل می‌کنند، بلکه باید بخشی از درآمد و دارایی اندک خود را نیز بابت تأمین سود اقشار برخوردار یا همان کاسبان تحریم به آنان تقدیم کنند. به بیان دیگر، هرچند تحریم‌ها ۱۰۰واحد فشار به اقتصاد ملی وارد می‌آورد، اما اقشار آسیب‌پذیر ۱۵۰واحد فشار تحمل می‌کنند! زیرا ۵۰واحد هم اهدایی از طرف کاسبان سودجوی تحریم است. درست مشابه وضعیتی که به‌دنبال سرقت مسلحانه از بانک مبلغ خسارت وارده به بانک بیشتر از میزان سرقت‌شده برآورد می‌شود.
—————————
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره سه‌شنبه ۲۴ – ۷ – ۹۷ به چاپ رسیده‌است.
دسته‌ها: توزیع درآمد و رفاه, سیاست‌گذاری اقتصادی