طرح اجاره‌داری؛ پیشروی در اجرا و عقب‌نشینی در آرمان‌ها *
اخیر متولیان بخش مسکن خبر از تدوین و راه‌اندازی طرح جدیدی برای ساماندهی بازار مسکن استیجاری می‌دهند. وزیر راه و شهرسازی هرچند دولت را مجاز به تعیین سقف قیمتی برای اجاره مسکن نمی‌داند که البته نقد فراوان بر این نظر ایشان وارد است، اما ساماندهی بازار را امری ممکن و مشروع تلقی می‌کند. (۱) همچنین مدیرکل دفتر سرمایه‌گذاری و اقتصاد مسکن وزارت راه و شهرسازی می‌گوید مبانی نظری نظام اجاره‌داری حرفه‌ای تا یک ماه آینده نهایی خواهدشد. (۲) ازاین‌رو می‌توان ادعا کرد که متولیان امر مسکن به اجرای این طرح و اثرگذاری آن در بازار دل بسته، و امیدوار هستند.
اجرای طرح اجاره‌داری می‌تواند با کاستن از هزینه معامله، منافعی برای مستأجرها داشته‌باشد. از سوی دیگر گردآوری اطلاعات قراردادها می‌تواند به شفافیت بازار کمک کند، و در چنین فضایی به روشنی پیداست که مستأجرها قدرت چانه‌زنی بیشتری نسبت به شرایط فعلی پیدا خواهندکرد. با درنظر گرفتن این واقعیت می‌توان تدوین و اجرای این طرح را گامی به سوی خروج دولتمردان از بی‌عملی در بازار مسکن استیجاری تلقی کرد، و آن را یک پیشرفت دانست. زیرا صرف تدوین چنین طرحی دربردارنده این پیام است که گویی دولت وظیفه و تعهدی نسبت به جمعیت روبه‌فزونی مستأجران دارد و آن‌ها به کلی فراموش نکرده‌است.
اما صرف اندیشیدن به طرح‌هایی چون نظام نوین اجاره‌داری و …، هرچند پیشرفتی در میدان اجرا محسوب می‌شود، درواقع به‌معنی یک عقب‌نشینی معنی‌دار و دردآور در میدان آرمان‌ها است.
با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، حکومت انقلابی جدید در اولین فرصت از برنامه خود برای تحقق آرمان غلبه بر معضل بدمسکنی رونمایی کرد. این آرمان بزرگ و ارزشمند در دوران تدوین و تصویب قانون اساسی نیز اثر خود را گذاشت و در اصل ۳۱ قانون اساسی به “حق برخورداری از مسکن” اشاره شد.
شهید آیت‌الله بهشتی در سخنرانی خود در بهار ۱۳۵۹، از این که مشکلات موجود موجب شده حکومت انقلابی با گذشت پانزده ماه از استقرار موفق به حل یکباره معضل مسکن نشود، اظهار شرمساری می‌کند. این امر خود به تنهایی بهترین شاهد این مدعاست که حل مشکل مسکن و تأمین مسکن برای همه شهروندان یکی از مهم‌ترین آرمان‌های انقلابیون بوده، و حتی مهلت پانزده‌ماهه را هم برای حل آن، زیاد و همراه با اتلاف وقت می‌دانسته‌اند.
در دوران دفاع مقدس، دولت با تشویق و حمایت تعاونی‌های مسکن گام‌های بزرگی در مسیر خانه‌دار کردن مردم برداشت و تعاونی‌ها با وجود شرایط دشوار دوران جنگ و محدودیت مالی دولت توانستند تعداد قابل‌توجهی از کارمندان و کارگران را صاحب خانه کنند.
بااین‌حال در سال‌های بعد از جنگ به‌تدریج تعهد دولت در میدان مسکن فراموش شد. گویی پیش‌فرض متولیان وقت این بود که با حل مشکلات کلان اقتصاد راه برای خانه‌دار شدن همه شهروندان هموار می‌شود و در سایه شکوفایی و رونق اقتصادی، شهروندان با افزایش درآمد و قدرت خریدشان “خانه‌دار” خواهندشد.
اما افزایش تدریجی جمعیت مستأجر نشان از این واقعیت داشت که جریان امور مطابق تصور مقامات پیش نرفته و گسترش سوداگری در بازار مستغلات و رشد حیرت‌انگیز تقاضای سفته‌بازانه در بازار مسکن، عرصه را بر متقاضیان واقعی مسکن تنگ کرده‌است.
با نگاهی سریع به شاخص‌های آماری و اطلاعات موجود روشن می‌شود که جمعیت مستأجر کشور با سرعت در حال افزایش است، و طی چندماه اخیر بسیاری از مستأجران ساکن تهران که از ادامه سکونت در تهران ناامید شده‌اند، به جمع متقاضیان مسکن استیجاری در شهرک‌های اقماری تهران افزوده‌شده‌اند. (۳)
در چنین شرایطی، هرچند اجرای طرح اجاره‌داری و تلاش برای ساماندهی بازار مسکن استیجاری کمکی برای مستأجران و اقشار کم‌درآمد جامعه است که دسترسی به رانت‌های پیدا و پنهان ندارند، اما همان‌گونه که اشاره شد، به معنی کنار گذاشتن آرمان والای “خانه‌دار” کردن همه شهروندان است.
ازاین‌رو معرفی چنین طرحی را می‌توان با وضعیتی مقایسه کرد که مقامات محترم به شهروندان بگویند ما زورمان به دلالان فعال در بازار گوشت و فرآورده‌های دامی نمی‌رسد و نمی‌توانیم مانع رفتار محتکرانه آنان بشویم. شما چاره‌ای جز خرید گوشت با هر قیمتی که آنان بگویند، ندارید. اما سعی می‌کنیم برای جبران این دشواری با شما همدردی کنیم تا قدری از ناراحتی و بار اندوهتان کاسته‌شود! یا این‌که متولیان نظم و امنیت کشور به شهروندان اعلام کنند، ما نمی‌توانیم مانع از سرقت اموالتان توسط سارقان حرفه‌ای بشویم، اما قول می‌دهیم اگر سارقان اثاثیه خانه‌تان را بار زدند و بردند، سراغتان بیاییم و با یک لیوان آب خنک، و سخنان محبت‌آمیز دلداریتان بدهیم، همچنین اگر سارقان در جریان سرقت شیشه‌های منزلتان را شکسته‌بودند، البته تعهدی برای نصب شیشه نداریم، اما خرده‌‌شیشه‌ها را با سرعت جمع‌آوری می‌کنیم.
————————
۱ – مراجعه کنید به:
تدوین نظام اجاره داری حرفه‌ای آغاز شده است
۲ – مراجعه کنید به:
آغاز اجرای طرح اجاره داری حرفه ای در ایران تا یک ماه آینده
۳ – مراجعه کنید به:
تاخت و تاز قیمت اجاره در شهرهای اطراف تهران
* – این یادداشت در روزنامه عصر اقتصاد شماره دوشنبه ۱۷ – ۴ – ۹۸ به چاپ رسیده‌است.
دسته‌ها: شهر، زمین و مسکن, یک‌کمی سیاسی