بانک مرکزی و بی‌نیازی از سوئیفت *
رئیس‌کل بانک مرکری در حاشیه مراسم رونمایی از مرحله دوم طرح اتصال شبکه شتاب ایران به شبکه میر روسیه و با اشاره به اهمیت ایجاد زیرساخت‌های مستقل بانکی برای همکاری با کشورهای عضو بریکس، گفت نیازی به استفاده از سوئیفت نداریم. اگر در آینده به هر دلیل تشخیص دهیم که استفاده از سوئیفت مفید است، ممکن است از آن بهره ببریم، اما در شرایط فعلی هیچ ضرورتی برای استفاده از آن نمی‌بینیم.
در این زمینه نکات زیر گفتنی هستند:
۱ – سلطه مالی دلار در سطح جهانی زمانی مطرح شد که اقتصاد امریکا به‌عنوان قدرت اول اقتصادی جهان سهم بزرگی از کل گردش مالی جهان را داشت. اما اینک با ظهور قدرت‌های اقتصادی جدید و کاهش سهم امریکا از اقتصاد جهانی، کاملاً معقول است که سیستم‌های مالی جدیدی در مناسبات تجاری بین کشورها شکل گرفته، و نقش دلار کم‌رنگ‌تر شود.
۲ – تلاش کشورهای عضو بریکس برای معرفی سیستم جدید و درنهایت استفاده از ارز خاص خود به جای دلار با عنایت به وزن اقتصادی این مجموعه و رشد سریع آن، تلاشی معقول و نتیجه‌بخش است، و می‌توان انتظار داشت که در نتیجه این تلاش گزینه دیگری برای ساماندهی ارتباط مالی و تجاری کشورهای جهان به تنها گزینه جدّی روی میز افزوده‌شود. اما نکته مهم این است که این فرایند اولاً زمانبر خواهدبود، و ثانیاً تابعی از رفتار رقیب است.
به بیان دیگر اگر امریکا رفتاری سلطه‌جویانه‌تر در پیش گرفته، و با تحمیل شرایط خود به طرف‌های مقابل، آنان را تحت فشار بگذارد، سرعت شکل‌گیری سیستم مالی جدید افزایش خواهدیافت، اما اگر این کشور با درک شرایط جدید حاکم بر مناسبات اقتصادی جهان، رفتاری دیگر در پیش بگیرد، ممکن است اعضای بریکس به‌عنوان یک انتخاب سنجیده انگیزه‌ای برای تسریع در برنامه خود نداشته‌باشند.
۳ – اعضای بریکس و در رأس آن‌ها چین به‌عنوان دومین و به روایتی اولین قدرت اقتصادی بزرگ جهان در عین تلاش برای راه‌اندازی سیستم جایگزین، حاضر به قطع ارتباط با سیستم موجود و دامن زدن به جنگ تجاری با غرب نیستند. دقیقاً به همین دلیل چین از سر ناچاری با جریان تحریم‌های ظالمانه علیه ایران همراهی کرده و می‌کند.
۴ – بی‌تردید استفاده از سیستم مالی موجود یا سیستم جایگزینی که بریکس معرفی خواهدکرد، تابعی منافعی خواهدبود که هر سیستم می‌تواند نصیب مشتریانش بکند، و هنوز مطالعه کارشناسانه‌ای انجام نگرفته که به تعبیر عامیانه خرید از کدام مغازه منافع کشوری مثل ایران را بیشتر و بهتر تأمین خواهدکرد.
۵ – رئیس‌کل بانک مرکزی در سخنان خود به تلاش برای ایجاد ارتباط بانکی با چند کشور اشاره کرده، و موفقیت نسبی در برقراری این ارتباط را دلیلی بر بی‌نیازی از سوئیفت دانسته‌است. رئیس‌کل می‌پندارد صرف برقراری رابطه مالی با چند کشور همسایه از جمله افغانستان ما را از برقراری رابطه با کل دنیا بی‌نیاز می‌کند! آن‌هم درحالی‌که هنوز این رابطه مالی با همسایگان امتحان خود را تمام و کمال پس نداده‌است. اما نکته مهمی که ایشان نادیده می‌گیرد، این است که او در مقامی نیست که در مورد نیاز یا بی‌نیازی به سوئیفت یا هر سیستم مالی دیگر نظر بدهد. این پارلمان بخش خصوصی است که با عنایت به حجم معاملات با طرف‌های تجاری و پیش‌بینی‌های بلندمدت حق دارد در چنین موضوع مهمی ورود کرده و نظر بدهد و اگر برای تسهیل جریان تجارت خود نیازمند سوئیفت است، از مقامات بانک مرکزی آن را مطالبه کند. درواقع رئیس‌کل محترم جای خادم و مخدوم را عوض کرده، و برای مخدوم خود تعیین تکلیف می‌کند که با کدام کشور تجارت بکند و کدام کشور را از معادلات تجاری خود حذف کند!
۶ – همان‌گونه که اشاره شد، راه‌اندازی سیستم مالی بریکس به‌عنوان جایگزین سوئیفت قدرت انتخاب و چانه‌زنی کشورهای درحال‌توسعه را افزایش خواهدداد، و ازاین‌رو باید آن را اتفاق مثبتی دانست، و می‌توان آن را مشابه راه‌اندازی یک مغازه دوم در محله‌ای که گرفتار مغازه‌داری انحصارگر و طماع شده، تلقی کرد. بااین‌حال ذوق‌زدگی برخی مقامات از جمله رئیس‌کل محترم چندان قابل‌توجیه نیست. زیرا در شرایطی که هنوز میزان جدیت برخی اعضای بریکس برای راه‌اندازی سیستم مالی جایگزین برایمان معلوم نیست، به استقبال این واقعه رفتن و به‌اصطلاح زنبیل گذاشتن جلو در این مغازه درحال راه‌اندازی، آن‌هم درحالی که هنوز خود سهامداران اصلی پروژه زنبیلشان را نیاورده‌اند، اقدام موجهی نیست و با کاهش قدرت چانه‌زنی ما، قدرت چانه‌زنی این سهامداران را هم در مقابل غرب و هم در مقابل ما بالا می‌برد. زیرا اقدامی از نوع بازی کردن در زمین سهامداران اصلی بریکس است که برنامه و مقصد و مقصودشان فقط تابع منافع ملی بلندمدت خودشان است، که لزوماً همسو با منافع ملی ما نیست.
۷ – اما نکته پایانی این که بارها و بارها این جمله را از برخی سیاستمداران کشورمان شنیده‌ایم که سرنوشت اقتصاد کشور را نباید به نتایج برجام یا نتایج مذاکرات با امریکا یا هر اتفاق دیگری از این نوع گره بزنیم و منتظر به نتیجه رسیدن این وقایع باشیم. بی‌تردید رئیس‌کل محترم با این گزاره خواه درست و خواه نادرست باشد، صددرصد موافق است. حال باید از ایشان پرسید با چه منطقی سرنوشت اقتصاد و تجارت کشور را به راه‌اندازی سیستم مالی بریکس گره زده، و از سیستم سوئیفت اعلام برائت و بی‌نیازی می‌کنند، آن‌هم درحالی که حتی سهامداران اصلی بریکس هم تا اطلاع ثانوی شهامت چنین کاری را ندارند؟!
—————————
* – این یادداشت در روزنامه شرق شماره یکشنبه ۲۸ – ۲ – ۱۴۰۴ به چاپ رسیده‌است.
دسته‌ها: سیاست‌گذاری اقتصادی, یک‌کمی سیاسی