شاخص توسعه انسانی (HDI) معیاری است که با درنظر گرفتن سطح زندگی، امکانات بهداشتی، آموزشی و درآمد افراد جامعه میزان توفیق آن را در حرکت به سمت توسعه همه‌جانبه می‌سنجد. در این یادداشت کوتاه قصد دارم با استفاده از اطلاعات منتشرشده در گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۱۱ وضعیت کشورمان را در مقایسه با کشورهای منطقه بررسی کنم.
کشورهای موردبررسی و مقایسه عبارتند از: ایران، ترکیه، عربستان سعودی، بحرین، کویت، قطر و امارات متحده عربی.
به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، به غیر از ترکیه بقیه کشورها همه از درآمد سرشار نفتی برخوردار هستند. عراق را به دلیل مشکلات دوره اشغال کنار گذاشته‌ام. از سوی دیگر ترکیه با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی و تولیدی‌اش قابل‌مقایسه با ایران است، هرچند که منابع نفتی در اختیار ندارد.
در جدول زیر مقدار شاخص توسعه انسانی برای هریک از کشورهای موردمقایسه درطی سه‌دهه اخیر نشان داده‌شده‌است:

بدیهی است هرکشور در طول دوره موردمطالعه با اجرای سیاست‌های خاص خود، مسیر متفاوتی را طی کرده‌اند.
جدول زیر میزان رشد شاخص را برای هر کشور برای یک دهه معین نشان می‌دهد:

همان‌طور که در جدول نشان داده‌شده‌است، در دهه ۱۹۸۰ ایران بالاترین رشد را در شاخص توسعه انسانی بین هفت کشور منطقه تجربه کرده‌است. ترکیه در رتبه دوم بعد از ایران ایستاده‌است. در این باب توجه به نکات زیر ضروری است:
رشد شاخص در مراحل اولیه توسعه که مقدار عددی شاخص کوچک است به‌مراتب آسانتر از رشد آن در مراحل بالاتر است. رقم شاخص برای دو کشور ایران و ترکیه که رشد بالاتری نسبت به بقیه دارند، در ابتدای دهه ۱۹۸۰ پایین‌تر از بقیه بوده‌است. البته باید توجه داشت ایران در این سال‌ها درگیر جنگ بوده، و در آخر دهه مزبور که جنگ خاتمه یافته‌بود، هنوز مشکلات ناشی از جنگ و هزینه‌های دوران بازسازی بر دوش کشور سنگینی می‌کرد. در مقابل ترکیه نه تنها با مشکلی به‌نام جنگ روبه‌رو نبود، بلکه امکان بهره‌مندی از تجارت پرسود با دو کشور درحال‌جنگ را هم داشت. بااین‌حال می‌بینیم رشد شاخص ایران بالاتر از ترکیه است. به‌این‌ترتیب می‌توان نتیجه گرفت سیاست‌های به‌کارگرفته‌شده در طی این دهه از منظر توسعه انسانی، سیاست‌هایی کارآمد و موفق بوده‌است.
در دهه ۱۹۹۰ هم وضعیت مشابه دهه قبل است. هرچند رشد شاخص ایران قدری پایین آمده، اما هنوز هم رتبه اول رشد شاخص را دارد. اما در دهه بعد رشد شاخص ایران به شدت کند شده و در مقابل کشور امارات متحده عربی بالاترین رشد شاخص را تجربه کرده‌است. به‌عبارت دیگر شاخص توسعه انسانی ایران با وجود رشد سریع در دو دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، در دهه ۲۰۰۰ میلادی حرکت کندی را تجربه کرده‌است. در حالی که کشور امارات در مسیری متفاوت حرکت کرده و به سرعت رتبه خود را در بین سایر کشورهای جهان بهبود می‌بخشد. این کشور که در سال‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بین هفت کشور یادشده رتبه چهارم را داشت، اینک در رتبه اول است.
کندشدن سرعت افزایش شاخص توسعه انسانی برای کشورمان یک هشدار است. در چند سال اخیر سیاست‌هایی که در عرصه توسعه انسانی به‌کار گرفته‌شده‌است، نتوانسته بهبود قابل‌قبولی در رتبه ایران ایجاد کند و منتهی به درجا زدن و در آینده تنزل رتبه کشورمان در رتبه‌بندی توسعه انسانی خواهدشد. امید است مسؤولان امور این هشدار را جدی بگیرند و کاستی‌ها را جبران کنند.

دسته‌ها: توزیع درآمد و رفاه, سیاست‌گذاری اقتصادی