همه‌ساله و همزمان با تهیه و تنظیم لایحه بودجه در دستگاه‌های دولتی، نگرانی‌ها و دلمشغولی‌های اقتصاددانان و تحلیل‌گران دلسوز و مطلع کشور به اوج خود می‌رسد. آن‌ها از خود می‌پرسند دولتیان چگونه برای تخصیص بودجه تصمیم خواهندگرفت؟ سرنوشت این همه طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام و این سرمایه‌های ملی راکدمانده چه خواهدشد؟ کسری بودجه چقدر است؟ و …
اما در چندسال گذشته، سؤال دیگری به این سؤالات اضافه شده و نگرانی دلسوزان اقتصاد کشور را بیشتر کرده‌است: لایحه بودجه کی به مجلس تقدیم خواهدشد؟ تأخیر در تقدیم لایحه بودجه طی این سال‌ها به‌حدی تکرار شده که رسمیت یافته، و درواقع تبدیل به بخشی از آداب بودجه‌نویسی کشور شده‌است!
یادم می‌آید سال‌ها پیش که با سازمان برنامه و بودجه وقت همکاری می‌کردم، مسؤولان وقت حساسیت و جدیت زیادی نسبت به تهیه لایحه بودجه در موعد مقرر داشتند. تقویم بودجه با تعیین زمان مجاز برای اجرای هر مرحله، بر درودیوار اتاق مدیران و کارشناسان خودنمایی می‌کرد. بخشنامه بودجه در موعد مقرر ابلاغ می‌شد؛ و درنهایت لایحه بودجه با نظم خاص خود به مجلس تقدیم می‌شد.
درست است که تدوین لایحه بودجه کاری گسترده و عظیم است، و احتمال فاصله گرفتن از برنامه زمانی اعلام‌شده در تدوین آن، همواره وجود دارد. اما وقتی این فاصله گرفتن‌های استثنایی به رویه طبیعی تبدیل می‌شود، باید پذیرفت که با مشکلی جدی مواجه هستیم.
طی چندسال اخیر، معمولاً لایحه بودجه با تأخیری چشمگیر به مجلس تقدیم شده‌است. هر سال هم در همین ایام بحث‌های فراوان در باب مضرات تأخیر در تهیه لایحه بودجه مطرح می‌شود.
در چنین موقعیتی، اولین نکته‌ای که به نظر هر فرد غیرکارشناس هم می‌رسد، این است که اقلاً کار تدوین لایحه بودجه سال بعد، دوماه زودتر شروع بشود تا در موعد مقرر به پایان برسد و کاری به این سادگی تبدیل به بحران نشود! بااین‌حال، سال بعد باز هم این تأخیر اتفاق می‌افتد و همان ماجرای دنباله‌دار تکرار می‌شود.
مهم‌ترین مشکلی که به‌خاطر تأخیر در ارائه لایحه بودجه به مجلس اتفاق می‌افتد، کوتاه شدن فرصت بررسی آن در مجلس است. به‌عبارت‌دیگر، مجلس یا باید به بررسی اجمالی لایحه بودجه بسنده کرده، و به قول معروف با یک نشست و برخاست کار را تمام بکند، تا قانون بودجه به‌موقع تصویب شده، و سردرگمی برای سازمان‌ها و تشکیلات دولتی ایجاد نشده و هزینه گزافی از این طریق به کشور تحمیل نشود؛ و یا با صرف وقت لازم برای بررسی کارشناسی، به‌ناچار تأخیر در ارائه لایحه بودجه را به تأخیر در ابلاغ قانون بودجه تبدیل کند.
لایحه بودجه که از طرف دولت تهیه می‌شود، نشان‌دهنده برنامه‌ها و اهداف و تمایلات و نگرش دولت به اقتصاد کشور و سایر مسائل کشوری است. طبعاً این سند به‌منظور تبدیل شدن به برنامه‌ای اجرایی، باید از سوی تیم‌های کارشناسی و متخصصان صاحب‌فکر ارزیابی و تحلیل بشود تا جامعه بتواند با استفاده از ظرفیت کارشناسی و فکری خود و با بهره‌گیری از نظرات همه نخبگان خود، بهترین برنامه عملی را برای سال آتی تدوین کند.
بررسی لایحه بودجه در مجلس و به‌ویژه در کمیسیون‌های آن و با استفاده از حضور مؤثر و نظرات کارشناسان و نخبگان جامعه، فرصت مناسبی است که جامعه بتواند تمام توان کارشناسی خود را در حک و اصلاح این برنامه اجرایی به‌کار بگیرد.
به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، تأخیر در ارائه لایحه بودجه به مجلس، یک تأخیر معمولی و کم‌اهمیت نیست که بتوان به‌سادگی از کنار آن گذشت. زیرا این تأخیر که اینک به رویه‌ای جاری و معمولی تبدیل شده‌است، بزرگ‌ترین مانع بر سر راه بهره‌مندی جامعه از نظرات کارشناسی نخبگان و صاحب‌نظران مستقل جامعه به منظور تهیه و انتخاب بهترین و مفیدترین برنامه اجرایی کشوری برای یک سال آتی است.
حال فکرش را بکنید. تدوین و تصویب بودجه کل کشور بدون‌استفاده مؤثر از نظرات مشورتی بهترین متخصصان کشور، مثل این است که تیم ملی فوتبال نه با همفکری و مشورت بهترین و تواناترین مربیان و کارشناسان فوتبال کشور، بلکه توسط گروه معدودی که شاید خیلی هم با فضای ورزش فوتبال کشور آشنا نیستند، دست‌چین شود. این تیم نتیجه درخشانی کسب نخواهدکرد، زیرا بهترین انتخاب نیست.

دسته‌ها: برنامه‌ریزی و بودجه, مدیریت و شایسته‌سالاری