فرض کنیم رسانه‌ای به نام سیما حق دارد که سانسور کند، یعنی بخشی از حقایق را منتشر کند و بخشی دیگر از حقایق را که باب طبعش نیست، نادیده بگیرد. اشکالی ندارد! صدا و سیماست دیگر، بودجه می‌گیرد تا اخبار و اطلاعاتی را که مناسب و در جهت خواست فلان گروه سیاسی می‌بیند، منتشر کند.
طبعاً این تشکیلات عریض و طویل براساس یک منطق خاص به انتخاب اخبار دست می‌زند و آن بخش را که مهم تلقی می‌کند، به سمع و نظر مخاطبانش می‌رساند، و بعضی اخبار را هم مصلحت نمی‌داند که منتشر کند. حتی وقتی با یک نفر مصاحبه می‌کند، می‌تواند بخشی از سخنان او را انتخاب و پخش کند و بقیه را (خلاصه) کند.
اما گاه و البته بیشتر اوقات، کار این تشکیلات از حد سانسور فراتر می‌رود و شکل “تحریف” به خود می‌گیرد. بارزترین و غیر‌قابل‌انکارترین نمونه این تحریف، چندروز پیش در برنامه شب آفتابی اتفاق افتاد.(۱) مهمان برنامه حجت‌الاسلام مجید انصاری در پاسخ به سؤالی از سلیقه‌اش درباب موسیقی از چندنفر از هنرمندان برجسته کشور به ترتیب یاد می‌کند، که طبعاٌ نفر اول این لیست، استاد شجریان است.
صاحبان سیما به هر دلیلی با استاد شجریان “قهر” هستند، و اجازه نمی‌دهند اسم ایشان از سیما شنیده‌شود. این به خودشان مربوط است و البته حق مسلم مدیران سیماست که براساس سلیقه سیاسی خود کسی را حذف و دیگری را با رنگ‌ولعاب منتشر کنند. حالا اگر این کارشان قدری شبیه کار نامادری سیندرلا می‌شود که نمی‌خواست فرستادگان شاهزاده خبردار شوند که دختر دیگری هم غیر از دختران زشت‌روی او در خانه‌شان سکونت دارد، خیلی مهم نیست!(۲)
صاحبان سیما که بودجه می‌گیرند تا نظرات و سلیقه سیاسی خود را به مردم ارائه کنند، اگر قصدشان فقط سانسور باشد، می‌توانند کل این سؤال و جواب در باب سلیقه آقای مجید انصاری در عرصه موسیقی را حذف و “سانسور” کنند، به قول معروف “نه خانی آویده، نه خانی رئته”. اصلاً از ایشان سؤالی نشده و ایشان جوابی نداده‌است. اگر سیما چنین کاری می‌کرد، می‌شد اسمش را گذاشت سانسور.
اما کاری که سیما کرد، متفاوت با این بود. آن‌ها دلیرانه نام استاد شجریان را حذف، و بقیه اسامی را پخش کردند. به‌این‌ترتیب اگر اعتراض به‌موقع مهمان برنامه نبود، مخاطبان برنامه به اشتباه فکر می‌کردند، آقای انصاری به‌عنوان یکی از مقلدان سیما، براساس فتوای این رسانه شجریان را کلاً از فهرست سلایق خود حذف کرده‌است. یا این که برای خوشامد صاحبان این رسانه، حاضر به خود سانسوری شده‌است.
به‌طوری‌که ملاحظه می‌فرمایید، این اقدام سیما دیگر مصداق سانسور نیست و بیشتر ذیل عنوان “تحریف” می‌گنجد.
به بیان خلاصه، اگر سانسور را “نگفتن حقایق” بدانیم، معنای تحریف “وارونه جلوه‌دادن حقایق” و “دروغ را جای حقیقت قالب کردن” خواهدبود. سانسورچی بخشی از حقیقت را قیچی می‌کند و با نگفتن حقایق مخاطب را به اشتباه می‌اندازد. اما تحریف‌کننده کار پیچیده‌تری دارد. او به خود حق می‌دهد با شخصیت مصاحبه‌شونده بازی کند و تصویری مخدوش از او ارائه کند که احتمالاً برای خوشامد صاحبان سیما حاضر است سلیقه خودش را هم سانسور کند و اسم استادشجریان را برزبان نیاورد. حتی اگر سیما در لحظه ذکر نام استاد شجریان، بدون دست‌کاری تصویر، فقط صدا را قطع می‌کرد، باز مرتکب تحریف نشده‌بود. چون مخاطب متوجه می‌شد که مهمان اسمی غیرمجاز برزبان آورده، که مطلوب سیما نیست! اما وقتی هم صوت و هم تصویر هردو حذف می‌شود، چنین کاری اسمی جز تحریف ندارد.
نکته جالب دیگر در این ماجرا، پاسخ مجری به اعتراض مهمان برنامه است که متوجه این سانسور و در اصل تحریف شده‌بود. مهمان برنامه گفت: “من ابتدا عرض کردم که به ترتیب از خواننده‌های سنتی خوب کشور، آقای شجریان را بیشتر گوش می‌کنم. آقای شهرام ناظری، آقای سراج، آقای افتخاری، آقای اصفهانی. ولی انگار آقای شجریان از قلم افتاده‌بود.” مجری برنامه هم گفت که حالا شما دوبار اسم‌شان را گفتید. به نظر می رسد، پس ذهن مجری این فکر غالب است که : خب حالا دو به یک شدیم! بازهم اعتراض می کنید؟!
————————————-
* – این یادداشت در روزنامه جهان اقتصاد شماره یکشنبه ۱۲ – ۱۱ – ۹۳ به چاپ رسیده‌است.
۱- مراجعه کنید به:
سانسور نام «شجریان» از سخنان مجید انصاری
۲ – به یادداشت سیندرلا و سانسورچی‌های حرفه‌ای امروز مراجعه کنید.

دسته‌ها: یک‌کمی سیاسی