اقتصاددان‌ها در باب رابطه مصرف و درآمد نظریات متعددی را مطرح می‌کنند. این رابطه با چشم غیرمسلح هم قابل‌مشاهده است. عامه مردم می‌توانند با بررسی رفتار مصرفی یک فرد، درباب میزان درآمد او و تغییرات آن در طول زمان قضاوت کنند.
بدیهی است با افزایش سطح درآمد، مصرف افزایش خواهدیافت. فردی که درآمدش بالا رفته‌است، با تغییر رفتار مصرفی خود، از مصرف بعضی کالاها دست کشیده و به مصرف کالاهای جدیدی روی می‌آورد که متناسب با سطح جدید قدرت خرید اوست. به عبارت دیگر، با افزایش تدریجی درآمد فرد و جامعه در جریان توسعه، مصرف نیز با جریان افزایش تدریجی روبه‌رو خواهدشد.
اما گاهی رفتار مصرفی با چنان سرعتی دستخوش تغییر می‌شود که نمی‌توان آن را ناشی از افزایش تدریجی درآمد در جریان توسعه جامعه دانست.
در سال‌های اخیر شاهد شکل‌گیری رفتار مصرفی خاصی از سوی گروهی از افراد جامعه بوده‌ایم که به صورت تجمل‌گرایی افراطی خود را نشان داده‌است. بارزترین نمود آن افزایش تقاضا برای خودروهای بسیارگران‌قیمت است. این که افرادی در جامعه طالب خودروهایی با امکانات ویژه باشند، امری غیرطبیعی نیست. همانطور که گفتم، با افزایش سطح درآمد، چنین رفتاری بروز خواهدکرد. اما افراط در این امر، خود پدیده‌ای است که ارزش بررسی دارد.
در جوامع توسعه‌یافته که از درآمد سرانه بالایی برخوردار هستند، اقشار مرفه و پردرآمد با گزینه‌های متعددی برای مصرف کالاهای تجملی و تفریحات مربوط مواجه هستند، و به صورت طبیعی، آن بخش از درآمد خود را که برای مصرف تجملی درنظر گرفته‌اند، بین این گزینه‌ها تقسیم می‌کنند.
اما در جامعه‌ای که چنین گزینه‌های متعدد و متنوعی وجود ندارد، یا امکان انتخاب بسیار محدود است، طبعاً آن محدود موارد موجود به‌شدت با استقبال روبه‌رو می‌شوند. به‌این‌ترتیب می‌توان ادعا کرد بخشی از قدرت خریدی که به بازار خودروهای گران‌قیمت هجوم آورده، ناشی از نبود گزینه‌های دیگری برای مصرف تجملی است.
درواقع پولی که اقشار مرفه برای مصرف تجملی کنار می‌گذارند، اگر امکان مصرف دیگری برایش نباشد، هرجایی که بتواند سربرمی‌آورد.
به قول شاعر:
پری‌رو تاب مستوری ندارد در ار بندی، سر از روزن برآرد!
اما دلیل دیگر برای توجیه چنین رفتار مصرفی خاصی، کشف و به کارگیری امکان جدیدی برای به‌دست آوردن درآمدهای گزاف و بادآورده است. وقتی یک گروه خاص در جامعه افزایش سریع درآمد را تجربه می‌کنند، ممکن است به نوع خاصی از رفتار مصرفی روی بیاورند که می‌توان آن را رفتار مصرفی انفجاری نامید.
به‌بیان‌دیگر، اگر شاهد رفتار مصرفی انفجاری هستیم، علت این است که در اقتصاد ما امکان به‌دست آوردن درآمدهای نجومی در زمانی کوتاه وجود دارد. استفاده از رانت در اقتصادی که سایه سنگین حضور و نظارت دولت را تحمل می‌کند، و نیز استفاده از فرصت‌های ویژه برای ثروت‌اندوزی که در جامعه ما صرفاً از طریق تجارت املاک قابل‌تصور است، روش‌های رسیدن به این ثروت‌های نجومی است. به‌جرأت می‌توان‌گفت در بین توانگران مقیم ایران کسی را نمی‌توان‌یافت که در تشکیل بخش مهمی از دارایی‌هایش، از تجارت املاک یاری نگرفته‌باشد.
کسب درآمدهای نجومی در اقتصاد ما، موجب پدیدار شدن قشر مرفه جدیدی شده، که به‌تدریج موقعیت خود را بین بزرگترین فعالان عرصه اقتصاد کشور تثبیت می‌کند. قشری که به تبع توانایی ویژه در کسب درآمد نجومی، رفتار مصرفی خاص خود را دارد. قشری که باید به پیروی از میلوان جیلاس نویسنده نامدار یوگسلاو، آن را “طبقه جدید” نامید.

دسته‌ها: توزیع درآمد و رفاه, رانت‌خواری و فساد