وضعیتی را تصور کنید که شهری در معرض خطر جاری شدن سیلاب قرار گرفته‌است. مسؤولان به‌سرعت دست به کار می‌شوند. ابتدا با بررسی شرایط ارتفاعات مشرف بر شهر، حجم و شدت احتمالی سیلاب برآورد می‌شود. سپس به بررسی مسیرها و ظرفیت تخلیه آب پرداخته می‌شود. در قدم بعد به شهروندان اطلاع داده‌می‌شود که درعین آرامش آمادگی خود را حفظ کرده، و به‌اصطلاح گوش به زنگ باشند. اقداماتی نظیر پاکسازی مسیل، ایجاد موانع برای هدایت سیلاب در مسیر آماده‌شده، تخلیه ساختمان‌های مسیر سیلاب و … همه و همه با هدف کاهش خسارت به کمترین میزان ممکن انجام می‌گیرد.
میزان جنب‌وجوش و اضطراب مسؤولان در مقایسه با شرایط روحی شهروندان مشابه وضعیت عقربه ثانیه‌شمار نسبت به عقربه ساعت‌شمار است. آنان با سرعتی سرسام‌آور کار می‌کنند تا به‌اصطلاح آب توی دل شهروندان تکان نخورد، و با نگرانی بیمورد و اقدامات برنامه‌ریزی‌نشده، کار امدادرسانی و مدیریت بحران را با دشواری مواجه نکنند.
وضعیت بازار کشورمان در ماه‌های اخیر و با مطرح شدن احتمال بازگشت تحریم‌های ظالمانه تا حد زیادی مشابه وضعیت همین شهرِ در مسیر سیلاب است. با این تفاوت که آثار بازگشت تحریم و زمان آشکار شدن نتایج آن با دقت به‌مراتب بیشتری قابل پیش‌بینی بود. بااین‌حال در عملکرد مسؤولان نشانی از تلاش جدی برای مدیریت کارآمد بحران مشاهده نمی‌شود.
از همان ابتدا معلوم بود که با جدی‌تر شدن احتمال بازگشت تحریم‌ها، شاهد تلاطم در بازار ارز خواهیم‌بود. زیرا ازیک‌سو بازیگران عرصه اقتصاد با نقدینگی عظیم خود برای افزایش حجم دلارهای خانگی وارد بازار ارز خواهندشد، و از سوی دیگر صادرکنندگان در عرضه ارز خود به بازار تعلل خواهندورزید؛ به‌دلیل دشواری واردات مواد اولیه، تولید برخی کالاها دیر یا زود با دشواری مواجه شده، و تولیدکنندگان و دلالان به امید افزایش قیمت از عرضه کالا خودداری خواهندکرد و احتکار شکل خواهدگرفت؛ بسیاری از شهروندان با هدف تبدیل نقدینگی درحال‌ذوب خود به کالاهای مصرفی ماه‌های بعد، به خرید و احتکار خانگی روی خواهندآورد، و دلالان با دامن زدن به نگرانی شهروندان، بر طبل بی‌اعتمادی به آینده و افزایش اضطراب و نگرانی مردم خواهندکوبید، تا آنان را همچون ثانیه‌شمار به جنب‌وجوش دیوانه‌وار وادار کنند.
بااین‌حال به نظر می‌رسد متولیان امر چندان به فکر اقدامات پیشگیرانه با هدف به حداقل رساندن خسارت این سیلاب به اقتصاد ملی و معیشت خانوارها نبوده‌اند. آن‌چه که در نظر اول به ذهن هر ناظر بیطرفی خطور می‌کند، این است که گویی مسؤولان در مقام عقربه ساعت‌شمار با طمأنینه و آرامش تمام، نقش ثانیه‌شمار و تحرک سرسام‌آورش را سخاوتمندانه به خود شهروندان محول کرده‌اند! شهروندان باید با سرعت دست به کار شوند، نقدینگی خود را به کالاهای مختلف تبدیل کنند، برای خرید خودروهای بی‌کیفیت داخلی صف نجومی تشکیل بدهند، و در بازار ارز و سکه نیز وارد شوند تا خطر سیلاب تحریم را برای خانوارشان کاهش بدهند. شاید این هم کاریکاتوری طنزآلود از واگذاری امور به مردم و در مسیر کوچک‌سازی دولت باشد.
یکی از معدود اقدامات پیشگیرانه دولتمردان علاوه بر ارائه خطابه‌های غرّا در قالب نثر مسجع، تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی به متقاضیان بود. هرچند این تصمیم در مرحله اجرا به یکی از شکست‌های جدی تیم اقتصادی دولت مبدل شد، اما اعلام اولیه معاون اول رئیس‌جمهوری که هرقدر متقاضیان بخواهند ارز برای تخصیص موجود است، درواقع تلاشی برای غلبه بر جو روانی و آشفتگی بازار ارز بود. به بیان دیگر با درهم ریختن بازار ارز و افزایش تقاضا، عاقبت دولت از بی‌عملی خارج شده، و با اعلام برنامه تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی آن هم بدون محدودیت، سعی کرد بازار ارز را از تلاطم نجات بدهد. اما مثل هر اقدام دیگری، این برنامه هم چون شعری با قافیه دشوار در همان مصرع دوم سراینده را گرفتار دشواری خودساخته کرد. غیر از این تجربه ناموفق، اقدام مؤثر دیگری از طرف مسؤولان برای مدیریت بحران ماه‌های اخیر دیده نمی‌شود.
البته این کمال بی‌انصافی است که دولت و دولتمردان را تنها مقصران این پرونده بدانیم. زیرا وضعیت امروز اقتصاد کشور نتیجه تلاش بی‌وقفه بسیاری از نقش‌آفرینان است. رقبای سیاسی دولت برای زمین‌گیر کردن دولت و بحران‌آفرینی برای آن، از تحمیل هیچ هزینه‌ای به کشور پروا ندارند. فعالان اقتصادی هم نمی‌توانند ادعا کنند که به رسالت تاریخی و ملی خود در مسیر حمایت از اقتصاد ملی و همراهی با دولت عمل کرده‌اند. مستأجران خانه ملت هم به جای همراهی با دولت به فکر تبرئه خود و به‌اصطلاح انداختن توپ به زمین دولت و ژست طلبکار گرفتن بوده و هستند.
همه این‌ها را می‌دانیم. اما آیا واقعاً دولتمردان همه اقدامات ضروری را انجام داده‌اند؟ از همه توان فکری و کارشناسی کشور برای غلبه بر امواج بحران قابل پیش‌بینی استفاده کرده‌اند؟ آیا حاضر به آزمودن این گزاره شده‌اند که خارج از حلقه شناخته‌شده مشاوران و کارشناسان محبوبشان، نخبگان دیگری هم هستند که می‌توانند در چنین روزهایی طرف مشاوره قرار گیرند؟
————————-
این یادداشت در روزنامه شرق شماره دوشنبه ۱۹ – ۶ – ۹۷ به چاپ رسیده‌است.

دسته‌ها: سیاست‌گذاری اقتصادی, مدیریت و شایسته‌سالاری